Osłabienie mięśni, uczucie zmęczenia, wypadanie włosów, bladość skóry - to tylko niektóre objawy anemii, którą nazywa się także niedokrwistością. Jakie są przyczyny anemii, jak wygląda rozpoznanie choroby i jej leczenie? Kiedy i dla kogo jest ona niebezpieczna?
1. Co to jest niedokrwistość i jak rozpoznać anemię?
2. Jakie są przyczyny anemii i jej rodzaje?
3. Jakie są objawy anemii u dorosłych i dzieci?
4. Skutki anemii dla zdrowia
5. Jakie leki na niedokrwistość? Jak leczyć anemię?
6. Co jeść na niedokrwistość?
Co to jest niedokrwistość i jak rozpoznać anemię?
Anemia i niedokrwistość to określenia używane zamienne. Oznaczają one spadek ilości hemoglobiny, czyli białka umiejscowionego w krwinkach czerwonych odpowiedzialnego za transport tlenu z pęcherzyków płucnych do tkanek oraz dwutlenek węglą z tkanek do płuc. Skąd się bierze anemia czyli obniżenie ilości hemoglobiny? Ogólnie rzecz biorąc ma to związek ze spadkiem ilości erytrocytów (czerwone krwinki) lub też hematokrytu (wskaźnik określający ilość czerwonych krwinek w stosunku do objętości pełnej krwi).
Podstawowym badaniem pozwalającym na diagnostykę anemii jest analiza krwi obwodowej, tzw. morfologia. Na podstawie próbki krwi określa się m.in. ilość hemoglobiny, czerwonych krwinek, żelaza i hematokryt. Niekiedy w celu dokładniejszej diagnostyki konieczne jest wykonanie biopsji szpiku, analizy moczu, endoskopii oraz badania kału na krew utajoną. Jej wykrycie często świadczy o krwawieniu z przewodu pokarmowego.
To lekarz powinien interpretować wyniki morfologii. Duże znaczenie ma nie tylko odchylenie od prawidłowego poziomu hemoglobiny, ale także inne wartości, które często wskazują na rodzaj anemii. Mowa tutaj o takich parametrach jak:
- ilość krwinek czerwonych - RBC (norma 4,2-6,2 mln/mm3),
- średnia objętość krwi czerwonej - MCV (norma 80-90 fl),
- hematokryt - Hct (35-52%),
Jeśli chodzi o wartość hemoglobiny (Hb, HGB, HBL) to norma dla pań wynosi: 12-16 g/dl, dla mężczyzn: 13-18 g/dl, a dla kobiet ciężarnych: 11-14 g/dl. Na podstawie odchyleń od tego poziomu określamy stopień zaawansowania anemii:
- łagodna (do 10 g/dl),
- umiarkowana (8-9,9 g/dl),
- ciężka (6,5-7,9 g/dl),
- zagrażająca życiu (poniżej 6,5 g/dl)
Wyniki badań zależą również od wielu czynników na które należy zwrócić uwagę przy ich interpretacji:
- płci - kobiety mają często niższe wartości wielu parametrów,
- wieku pacjenta - dzieci mają swoje zakresy wartości referencyjnych, które znacznie różnią się od tych dla dorosłych,
- uwarunkowań genetycznych,
- wpływu gospodarki hormonalnej - okres ciąży i karmienia piersią, niedoczynność tarczycy.
Jakie są przyczyny anemii i jej rodzaje?
Rodzaje anemii ściśle powiązane są z jej przyczynami, które to można podzielić na te związane ze spadkiem syntezy czerwonych krwinek, skróceniem czasu ich żywotności oraz utratą krwi.
- Anemia na skutek niedoboru żelaza (anemia syderopeniczna, mikrocytarna) - żelazo dostarczane jest do organizmu wraz z pożywieniem. Jego niedobór w diecie może pojawić się na skutek utrudnionego wchłaniania z przewodu pokarmowego, zwiększonego zapotrzebowania (kobiety w ciąży, matki karmiące, młodzież w okresie dojrzewania, noworodki karmione mlekiem modyfikowanym) oraz zwiększonej utraty krwi (krwawienie miesiączkowe, z przewodu pokarmowego, urazy, operacje). W obrazie mikroskopowym erytrocyty są nieco mniejsze niż u osób zdrowych.
- Anemia megaloblastyczna na skutek niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Nazwa schorzenia związana jest ze zwiększeniem rozmiarów czerwonych krwinek, co widoczne jest pod mikroskopem. Ten rodzajem niedokrwistości najczęściej występuje u seniorów po 65-tym roku życia, chociaż zdarza się również u alkoholików, wegan i wegetarian ze źle zbilansowaną dietę, osób z zaburzeniami wchłaniania, nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit, schorzeniami wątroby, pacjentów leczonych metoreksatem lub fenytoiną, u kobiet w ciąży i matek karmiących.
- Anemia aplastyczna związana z dysfunkcją komórek macierzystych w szpiku kostnym. Oznacza brak nie tylko czerwonych krwinek, ale również leukocytów (białych krwinek) oraz płytek krwi. Niekiedy jest to choroba wrodzona, ale anemia aplastyczna może rozwinąć się również wtórnie. Może ją wywołać m.in. radioterapia, stosowanie niektórych leków (metotreksat, chloramfenikol, sole złota, penicylamina), środki owado- i chwastobójcze oraz niektóre wirusy (HPV, HIV).
- Anemia wynikająca z nagłej lub stopniowej utraty krwi. Kiedy dochodzi do utraty 20% objętości krwi obwodowej mówi się o niedokrwistości pokrwotocznej. Ma to miejsce w wyniku urazu bądź spowodowane jest przez krwawienia z dróg rodnych, przewlekłe choroby przewodu pokarmowego przebiegające z krwawieniem oraz nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych które działają drażniąco na śluzówkę żołądka, powodując jego stopniowe uszkadzanie.
- Anemia hemolityczna - do zbyt wczesnego niszczenia erytrocytów dochodzi głównie w wyniku ich defektów w budowie, co zwykle ma związek z uwarunkowaniami genetycznymi. Bywa również, że przyczyny anemii hemolitycznej związane są z czynnikami zewnętrznymi. Są to m.in. działanie metali ciężkich, malaria, toksoplazmoza i sulfonamidy. Anemię hemolityczną niekiedy można rozpoznać po żółtaczce. Ma to związek ze wzrostem stężenia wolnej hemoglobiny we krwi, pochodzącej z rozpadających się erytrocytów, która metabolizowana jest w wątrobie do bilirubiny (żółty barwnik).
- Niedokrwistość chorób przewlekłych często rozpoznawana jest u pacjentów hospitalizowanych. Objawy anemii pojawiają się po kilku miesiącach od zdiagnozowania choroby podstawowej. Zależność tą wiąże się z toczącym się stanem zapalnym w organizmie, co wpływa na układ odpornościowy. Niedokrwistość chorób przewlekłych obserwuje się w przebiegu infekcji bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych, zakażeń dróg moczowych, chorób nowotworowych i autoimmunologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów).
Jakie są objawy anemii u dorosłych i dzieci?
Objawy choroby zależą przede wszystkim od szybkości i stopnia narastania niedokrwistości, ale także od rodzaju anemii. Te wspólne symptomy anemii to m.in.:
- bladość skóry i błon śluzowych,
- zadyszka nawet po niewielkim wysiłku,
- zawroty głowy, a nawet chwilowa utrata przytomności,
- apatia, senność,
- szum w uszach,
- kłopoty ze skupieniem uwagi,
- kołatanie serca,
- uczucie zimna,
- płytki oddech.
Jakie są objawy anemii aplastycznej, oprócz tych obserwowanych dla wszystkich rodzajów niedokrwistości?
- gorączka,
- silne zaczerwienienie dziąseł,
- w morfologii charakterystyczna jest nie tylko obniżona liczba czerwonych krwinek, ale również białych i płytek krwi.
Jak się objawia anemia wywołana niedoborem żelaza? Oprócz objawów wspólnych pojawia się również nadmierne wypadanie włosów, zajady w kącikach ust, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka oraz zaburzenia smaku.
Również anemia megaloblastyczna daje szereg charakterystycznych objawów:
- zaburzenia czucia, drętwienia, mrowienie rąk i stóp,
- osłabienie widzenia,
- siwienie włosów,
- przebarwienia na skórze,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- problemy z oddawaniem moczu,
- zajady.
Ważnym aspektem jest również anemia u najmłodszych pacjentów. Warto zwrócić uwagę, że może prowadzić ona do problemów z prawidłowym rozwojem. Niedokrwistość u dzieci do 2. roku życia przytrafia się stosunkowo często. Jakie są objawy anemii u dzieci, które powinny wzbudzić niepokój i sugerować rodzicom konieczność szybkiej wizyty u pediatry? Oprócz osłabienia, bladości, czujność warto zachować gdy dziecko traci na wadze i nie ma apetytu, gdy pojawiają się u niego zaburzenia smaku, np. je kredę czy ziemię.
Skutki anemii dla zdrowia
Tak naprawdę wszystko zależy od tego jaki mamy rodzaj anemii, jej stopień zaawansowania oraz wiek pacjenta. Wiadomo, że złe wyniki morfologii pogarszają rokowania pacjentów hospitalizowanych, a w przypadku dzieci prowadzą do zaburzeń ich prawidłowego wzrostu i rozwoju.
Warto mieć na uwadze, że niedokrwistość osłabia odporność. Dlatego też niedobór żelaza sprzyja częstszym infekcjom i ogólnemu osłabieniu organizmu. Jest to powód dla którego witaminy na odporność dla dzieci i dorosłych często zawierają w swoim składzie żelazo oraz witaminy z grupy B.
Anemia jest również zagrożeniem w przypadku ciąży. Wcześniejszy poród oraz niską masę urodzeniową dziecka może wywołać niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza.
Skutki dla zdrowia związane z długotrwałą i nieleczoną anemią mogą być bardzo poważne i prowadzić m.in. do niewydolności serca. Natomiast te mniej poważne również dają się we znaki na co dzień. Ciężko normalnie funkcjonować jeśli towarzyszy nam przewlekły ból głowy, osłabienie, spadek formy i problemy ze skupieniem uwagi.
Jakie leki na niedokrwistość? Jak leczyć anemię?
Podobnie jak w przypadku innych aspektów tak i leczenie anemii zależy głównie od tego jakie objawy pojawiają się w przebiegu choroby, a tym samym od jej typu. Niedobór kwasu foliowego, żelaza, witaminy B12 muszą zostać uzupełnione albo poprzez modyfikację diety albo zewnętrznie poprzez stosowanie leków. W przypadku niewielkich braków można sięgać na własną rękę po preparaty z żelazem lub dostępne bez recepty leki i suplementy diety na niedokrwistość. Anemia pokrwotoczna wymaga przede wszystkim zlokalizowania i zatamowania źródła krwawienia. W niektórych przypadkach konieczna jest nawet transfuzja. Leczenie anemii aplastycznej oraz hemolitycznej wymaga natomiast wdrożenia specjalistycznych leków. Są to głownie sterydy i leki immunosupresyjne. W przypadku dysfunkcji komórek macierzystych szpiku bywa, że konieczny jest przeszczep, a aby łagodzić objawy choroby stosuje się przetaczanie krwi i liczne leki przeciwdrobnoustrojowe.
Jeśli anemia współwystępuje z innymi schorzeniem ważne jest również leczenie choroby podstawowej.
Jaki lekarz leczy niedokrwistość? Jeśli anemia jest niewielka, a objawy niezbyt dokuczliwe i wynika ona z niedoboru żelaza bądź innego istotnego składnika jej leczeniem zająć może się lekarz pierwszego kontaktu lub pediatra w przypadku dzieci. Kiedy w grę wchodzą inne przyczyny anemii konieczna jest konsultacja ze specjalistą, którym najczęściej jest hematolog. Leczenie anemii często spoczywa również w rękach lekarza zajmującego się schorzeniem podstawowym, w tym również ginekologa kiedy choroba dotyczy ciężarnej.
Co jeść na niedokrwistość?
Jeśli u pacjenta nie występują zaburzenia wchłaniania składników odżywczych z pożywienia, a przyczyną anemii są niedobory kwasu foliowego, witaminy B12 lub żelaza bardzo ważna jest modyfikacja nawyków żywieniowych. Ma ona na celu wprowadzenie do codziennej diety produktów bogatych w te składniki. Na ich niedobór narażone są kobiety w ciąży, matki karmiące, osoby intensywnie uprawiające sport, młodzież, a także seniorzy.
Anemia - co jeść? Jeśli dotyka nas niedokrwistość z niedoboru żelaza produkty, które powinny się znaleźć na naszym stole to m.in.: czerwone mięso, bogate w dobrze przyswajalne żelazo hemowe oraz produkty zbożowe, rośliny strączkowe, warzywa (buraki, botwinka, szpinak, jarmuż), owoce (czarna porzeczka, awokado), suszone owoce (figi, rodzynki, daktyle, morele), orzechy i kakao. W przypadku produktów nieodzwierzęcych biodostępność żelaza jest nieco mniejsza. Natomiast współwystępująca witamina C w warzywach i owocach korzystnie wpływa na ten proces. Dlatego też sięgając po żelazo w tabletkach warto uzupełnić kurację stosując równolegle preparaty z witaminą C.
Chcąc uzupełnić dietę o kwas foliowy warto pamiętać, że jest on bardzo wrażliwy na obróbkę termiczną. Zatem więcej tego składnika będzie w surowych niż ugotowanych warzywach. W jakich produktach szukać kwasu foliowego?
- warzywa - głównie zielone (np. brokuł, szpinak, kapusta, sałata), ale także buraki, pomidory, papryka, ogórki,
- bób, soczewica, groch, fasola,
- orzechy, nasiona,
- owoce (pomarańcze, banany, awokado),
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- wątróbka,
- żółtko jaja kurzego.
Zapotrzebowanie na kwas foliowy znacznie wzrasta w ciąży i okresie karmienia piersią. Dlatego zastanawiając się -anemia w ciąży co jeść? Wystarczy pamiętać o produktach wymienionych powyżej i uzupełnić je o nabiał, mięso i ryby. W tym szczególnym czasie bardziej niż kiedykolwiek ważna jest zdrowa i zbilansowana dieta.
Kolejny ważny składnik w diecie to witamina B12. Znaleźć można ją głównie w produktach odzwierzęcych, tj. mięsie, podrobach, nabiale i jajkach. Alternatywą są algi oraz niektóre fermentowane produkty, w tym drożdże. Nie mniej jednak ze względu na duże ryzyko niedoboru witaminy B12 w diecie i rozwoju niedokrwistości w przypadku wegan powinni oni sięgać po suplementy diety z witaminą B12.
Jak komponować dietę w przypadku wegan i wegetarian, po jakie suplementy sięgać? Przeczytaj artykuł: Weganizm, wegetarianizm - co należy suplementować, jak komponować dietę?
Gdy spada ilość erytrocytów lub czerwone krwinki zaczynają przybierać niewłaściwe wielkości, kształty i skraca się czas ich przeżycia to prowadzi to w krótkim czasie do anemii. Daje ona szereg objawów, które nie zawsze są specyficzne. Dlatego też gdy borykamy się z przewlekłym uczuciem zmęczenia, osłabienia, problemami z koncentracją i bólem głowy warto wykonać badanie krwi. Ta podstawowa metoda diagnostyczna pokaże od razu czy mamy do czynienia z anemią. Jej szybkie leczenie pozwala na równie szybki powrót do formy.
Bibliografia:
- Radwan P.; Niedokrwistość w nieswoistych zapaleniach jelit – etiopatogeneza, rozpoznawanie i leczenie; Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (6): 315–320; DOI: 10.5114/pg.2010.18474.
- Chełstowska M., Warzocha K.; Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości; Onkologia w Praktyce Klinicznej 2006;2(3): 105–116 [dostęp online].
- Jackowska T., Wójtowicz J.; Niedokrwistość chorób przewlekłych; Postępy Nauk Medycznych 2014; 27(10B): 33-36 [dostęp online].
- Lipiński P. i inni; Niedokrwistość na tle niedoboru żelaza w diecie; KOSMOS Problemy Nauk Biologicznych 2014; 63(3): 373-379 [dostęp online].
