Antykoncepcja ma za zadanie zapobiegać niechcianej ciąży. Czy to jedyna jej rola? Co to jest antykoncepcja? Jakie istnieją metody zapobiegania ciąży i które z nich można uznać za bezpieczne i najbardziej skuteczne?
1. Najlepsza antykoncepcja – skuteczność danej metody antykoncepcyjnej
2. Metody antykoncepcji
a. Antykoncepcja mechaniczna
b. Antykoncepcja hormonalna
c. Długoterminowa antykoncepcja – spirala, metody trwałe
d. Antykoncepcja naturalna
Najlepsza antykoncepcja – skuteczność danej metody antykoncepcyjnej
Antykoncepcja to różnego rodzaju metody pozwalające kontrolować płodność. Dzięki antykoncepcji można czerpać przyjemność z seksu bez obaw o niechcianą ciążę. W końcu seks i orgazm mają bardzo korzystny wpływ na organizm zarówno kobiety jak i mężczyzny. Współżycie to nie tylko prokreacja. Dlatego w każdej epoce istniały jakieś metody antykoncepcyjne, który bardziej lub mniej skutecznie pomagały zapobiegać niechcianym ciążom.
Jak określić skuteczność antykoncepcji? Służy do tego wskaźnik Pearla opracowany w latach 30 – tych XX – tego wieku przez Raymonda Pearla. Określa on liczbę ciąż do których doszło w grupie 100 kobiet, należących do danej populacji, stosujących bardzo uważnie konkretną metodę antykoncepcyjną w okresie roku. Oznacza to, że im wskaźnik Pearla jest niższy tym dana metoda jest bardziej skuteczna. Pomaga on zobrazować skuteczność różnych metod antykoncepcyjnych.
Opierając się na indeksie Pearla do najskuteczniejszych należy spirala antykoncepcyjna i tabletki antykoncepcyjne. Natomiast do metod, które powodują najwięcej ciąż zalicza się naturalne metody antykoncepcji. Oczywiście skuteczność to jedna kwestia, ale wygoda, komfort i przyjemność to ważne aspekty, których podczas stosunku płciowego nie powinna przysłaniać antykoncepcja. Dla mężczyzn jak i dla kobiet istnieje wiele metod antykoncepcyjnych. Najlepiej gdy partnerzy ustalą między sobą co będzie dla nich odpowiednie. W przypadku tabletek antykoncepcyjnych bądź metod bardziej inwazyjnych ważna jest również konsultacja z lekarzem i rozważenie wszelkich za i przeciw.
Metody antykoncepcji
Aby wybrać odpowiednią dla siebie metodę antykoncepcyjną trzeba znać wady i zalety każdej z nich. Niekiedy ze względów zdrowotnych kobieta nie może łykać pigułek hormonalnych, a mężczyzna musi sięgać po prezerwatywy bez lateksu. Niekiedy niedopuszczenie do zapłodnienia bądź działanie wczesnoporonne są niezgodne z wiarą i przekonaniami. Wtedy najwłaściwszym wyborem wydaje się tzw. naturalne planowanie rodziny.
Antykoncepcja mechaniczna
Ma ona za zadanie nie dopuścić plemników do komórki jajowej dzięki fizycznej barierze. Do tej grupy zaliczamy:
- Prezerwatywy dla mężczyzn – łatwo dostępne, tanie i skuteczne, co sprawia, że są one tak popularne. Według wskaźnika Pearla prezerwatywa ma od 2 do 15 punktów. Ważne jeśli chodzi o prezerwatywy jest to, że chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, m.in. AIDS, choroby weneryczne. W przypadku osób uczulonych na lateks należy wybierać środki antykoncepcyjne wykonane z żywicy syntetycznej lub poliuretanu. Dla skuteczności tej metody ważne jest także właściwe zakładanie prezerwatywy. Powinna być ona założona przed stosunkiem, kiedy partnerka jest gotowa, a jej pochwa niezbyt sucha. Ostrożność należy zachować również stosując lubrykanty. Niektóre nawilżające żele intymne zawierają składniki mogące uszkadzać prezerwatywę. Dlatego przed zastosowaniem preparatu warto zapoznać się z informacją od producenta na ten temat, zamieszczoną w ulotce lub na opakowaniu.
- Prezerwatywy dla kobiet – wybierając tego typu rozwiązanie to kobieta ma kontrolę nad antykoncepcją. Metoda ta, podobnie jak prezerwatywa dedykowana dla panów, również chroni przed patogenami chorobotwórczymi przenoszonymi drogą płciową. Jest jednak nieco mniej skuteczna. Wskaźnik Pearla wynosi w tym wypadku od 5 do 21 punktów. Prezerwatywa dla kobiet powinna być założona najwcześniej 8 godzin przed stosunkiem i pozostać w pochwie 6 godzin po nim.
- Kapturki dopochwowe (krążki antykoncepcyjne) – podobnie jak prezerwatywa metoda ta chroni przed niektórymi chorobami przenoszonymi podczas współżycia. Charakteryzuje się również podobną skutecznością
- Błony dopochwowe (diafragma) – znacznie bardziej popularne zagranicą. Są podobne do kapturka dopochwowego, jednak ich założenie wymaga zastosowania środka plemnikobójczego.
- Chemiczne środki plemnikobójcze – mają za zadanie unieszkodliwić plemniki. Są to kremy, tabletki, globulki, żele i inne, które w zależności od rodzaju produktu aplikuje się w pochwie na 10 – 30 minut przed stosunkiem. W skali Pearla ich wynik to od 8 do 31 punktów.
Antykoncepcja hormonalna
Obecnie antykoncepcja hormonalna stanowi jedną z najczęściej zalecanych przez lekarzy ginekologów metod kontroli urodzeń. W Polsce dostępna jest ona tylko i wyłącznie z przepisu lekarza. Zapobiega niechcianej ciąży poprzez zmiany w gospodarce hormonalnej. Wybierają ją zazwyczaj kobiety między 18 – 30. rokiem życia. Chociaż wykazuje ona wysoką skuteczność (wskaźnik Pearla od 0 do 3 punktów) to stosowanie hormonów, nawet w niewielkich dawkach, nie jest obojętne dla organizmu kobiety. Właśnie dlatego należy pamiętać, że przed rozpoczęciem stosowania hormonów ważna jest wizyta u ginekologa, wykonanie badania oraz przeprowadzenie wywiadu medycznego z pacjentką. Nie wszystkie metody antykoncepcji hormonalnej są dla każdego bezpieczne. Dlatego musi być ona zlecona przez specjalistę. Jakie są dostępne formy antykoncepcji hormonalnej?
- Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe i tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe – oba rodzaje zawierają one w swoim składzie gestagen, syntetyczny odpowiednik progesteronu. Antykoncepcja dwuskładnikowa to dodatkowo jeszcze syntetyczny estrogen. Leki te hamują owulację, zagęszczają śluz oraz wpływają na błonę śluzową szyjki macicy. Małe dawki hormonów muszą być regularnie dostarczane do organizmu. Dlatego ta metoda dedykowana jest dla pań, które są w stanie pamiętać o zażyciu tabletki codziennie o określonej porze. Antykoncepcja hormonalna stała się tak popularna, że obecnie miesięczny jej koszt, w zależności od preparatu może wynieść nawet kilkanaście złotych. Należy jednak pamiętać, że tabletki tego typu są metabolizowane, podobnie jak wiele innych leków, w wątrobie. Dlatego przy jednoczesnym stosowanie niektórych farmaceutyków i pigułek antykoncepcyjnych może dojść do interakcji, a tym samym obniżenia skuteczności antykoncepcji hormonalnej. Ma to miejsce m.in. podczas atybiotykoterapii, leczenia przeciwgrzybiczego i przeciwwirusowego.
- Antykoncepcja – plastry hormonalne – zawierają syntetyczne hormony, które są stopniowo uwalniane do krwi po przyklejeniu plastra na skórę. Działają podobnie jak tabletki, ale nie trzeba pamiętać o ich codziennym, regularnym stosowaniu i nie wywierają negatywnego wpływu na wątrobę. Plaster należy zmieniać co 7 dni, a naklejając go na skórę należy pamiętać, aby nie robić tego ciągle w tym samym miejscu.
- Antykoncepcja - krążek dopochwowy – ten terapeutyczny system dopochwowy jest wbrew pozorom łatwy do aplikacji. Elastyczny okrąg o średnicy około 5 cm umieszcza się w pochwie podobnie jak tampon. W miejscu aplikacji stopniowo uwalniane są niewielkie dawki hormonów płciowych. Tego typu antykoncepcja dla kobiet daje znacznie mniej działań niepożądanych niż pigułki i może być stosowana po zakończeniu połogu po porodzie.
- Antykoncepcja – zastrzyk – iniekcja domięśniowa z progestagenu wykonywana jest raz na 3 miesiące. Jest to odpowiednia metoda dla matek karmiących piersią. Minusem tej metody jest brak jej odwracalności, co stanowi problem jeśli po zastrzyku antykoncepcyjnym kobieta będzie czuła się źle.
- Antykoncepcja awaryjna (tabletka „dzień po”) wysoka dawka hormonu uniemożliwia uwolnienie komórki jajowej do jajowodu i zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej macicy. Najlepiej jeśli zastosuje się ją w ciągu pierwszych 24 godzin po stosunku bez zabezpieczenia. Chociaż w zależności od preparatu można to zrobić maksymalnie do 3 lub do 5 dni.
Antykoncepcja hormonalna – skutki uboczne
Niestety wprowadzenie do organizmu nawet niewielkich dawek hormonów powoduje w wielu przypadkach pojawienie się działań niepożądanych. Głównie ma to związek ze stosowaniem pigułek antykoncepcyjnych. Środki te wykazują działanie na skórę. Niekiedy obserwuje się poprawę jej wyglądu, ale zdarza się także, że pojawiają się przebarwienia, nadmierne owłosienie, łysienie, odczyny fotoalergiczne, nasilenie objawów w trądziku pospolitym i wzmożenie łojotoku. Doustna antykoncepcja hormonalna wpływa również na wiele układów i czynności metaboliczne zachodzące w organizmie. Mowa tutaj m.in. o oddziaływaniu na gospodarkę węglowodanową, układ krążenia, choroby nowotworowe, czynność wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz torbiele czynnościowe jajników. Oczywiście podczas jej stosowania mogą pojawić się również dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, m.in. nudności, wymioty oraz bóle i zawroty głowy. Trzeba pamiętać, że istnieje również wiele przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej. Istotne jest m.in. zwiększone ryzyko schorzeń zakrzepowo-zatorowych. Dlatego tak ważna jest konsultacja lekarska, badania i dokładny wywiad z pacjentką przed zastosowaniem u niej tej metody zapobiegania niechcianej ciąży.
Długoterminowa antykoncepcja – spirala, metody trwałe
Metody trwałe to zabiegi wymagające interwencji chirurgicznej, których efektem jest bezpłodność kobiety bądź mężczyzny. Chodzi tutaj o wazektomię (przecięcie i podwiązanie nasieniowodów) bądź podwiązanie jajowodów.
Antykoncepcja długoterminowa pozwala nawet przez kilka lat zapobiegać niechcianym ciążom, należą do niej:
- Wkładka antykoncepcyjna (spirala) – polega na umieszczeniu przez ginekologa wewnątrzmacicznej spirali w kształcie litery T. Może ona zawierać niewielki zbiorniczek, z którego stopniowo uwalniany jest progestagen (wkładka hormonalna) lub miedziany drucik o właściwościach plemnikobójczych (wkładka miedziana) albo być wykonana z obojętnych dla organizmu materiałów uniemożliwiających zagnieżdżenie się zarodka w macicy.
- Implant antykoncepcyjny – umieszczany pod skórą w zależności od modelu na 3 do 5 lat uwalnia stopniowo niewielkie ilości progestagenu.
Antykoncepcja naturalna
Są to metody najmniej skuteczne, ale często wybierane ze względów religijnych, poglądowych bądź też gdy antykoncepcja niehormonalna i hormonalna się przeciwwskazane lub kiedy podczas ich stosowania pojawia się duży dyskomfort. Niewątpliwie zyskują one na skuteczności jeśli wszystkie 3 stosowane są jednocześnie. Ponadto są one bezpieczne dla organizmu i uczą kobietę bacznej obserwacji siebie. Do metod naturalnych zaliczane są:
- Kalendarzyk – na podstawie obserwacji własnego cyklu określa się dzień owulacji i wyznacza dni płodne, w których powinna zostać zachowana wstrzemięźliwość seksualna oraz dni bezpłodne.
- Kontrola temperatury – dzięki codziennemu pomiarowi temperatury wykonywanemu w pochwie lub pod pachą o tej samej porze dnia, najlepiej rano po przebudzeniu, określa się dni płodne. Temperatura ciała kobiety po owulacji wzrasta o około pół stopnia Celsjusza. Niestety na temperaturę ciała wpływ ma wiele czynników, chociażby infekcja bądź niektóre leki.
- Obserwacja śluzu szyjkowego – biały, gęsty śluz lub jego brak oznaczają dni niepłodne. Natomiast większa ilość wodnistego i rozciągliwego śluzu świadczy o owulacji.
Jak wybrać środek na potencję? Przeczytaj artykuł >>
Najbardziej skuteczna metoda antykoncepcyjna to w końcu wstrzemięźliwość. Dla tych, którzy potrzebują i chcą współżyć istnieje wiele sposobów zapobiegania ciąży. Warto rozważyć wszelkie za i przeciw wybierając daną metodę. W końcu antykoncepcja bez hormonów wydaje się bezpieczniejsza dla zdrowia, ale nie każdemu odpowiada seks z użyciem prezerwatywy.
Bibliografia:
- Konieczna A.; Postacie leków antykoncepcyjnych; Farmacja Polska, 2020, 76(9): 527–536; DOI: 10.32383/farmpol/128706.
- Król M.; Wpływ antykoncepcji hormonalnej na organizm kobiety; Kosmetologia Estetyczna 2018; 3 (7): 289-294 [dostęp online].
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej; Ginekologia Polska 2014, 85, 234-239.
