AZS u niemowlaka i małego dziecka objawia się suchymi, szorstkimi i swędzącymi zmianami w obrębie twarzy, szyi oraz tułowia. Z wiekiem, zmiany zaczynają lokalizować się głównie w okolicy zgięć stawów. Jakie czynniki prowadzą do rozwoju atopowego zapalenia skóry u dzieci? Jak prawidłowo leczyć tę chorobę i o czym pamiętać stosując emolienty?
1. Atopowe zapalenie skóry u dzieci – co to za choroba?
2. AZS u dzieci - przyczyny
3. Jak wygląda atopowe zapalenie skóry u niemowląt i małych dzieci?
4. Co na atopowe zapalenie skóry u dzieci stosować?
5. AZS u niemowlaka – jakie emolienty wybrać?
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – co to za choroba?
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to choroba przewlekła które zgodnie z szacunkami dotyczy 15 - 20% dzieci i 5-20% nastolatków. Jej przebieg nie jest jednostajny – okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami bezobjawowymi lub z niewielkim nasileniem objawów. Charakterystycznym objawem AZS u dzieci (a także u dorosłych) jest świąd i szorstkość skóry. Choroba ta najczęściej ujawnia się u niemowląt. Zazwyczaj ma to miejsce między 3. a 6. miesiącem życia. Czasami, jest ona pierwszym elementem tzw. marszu alergicznego. Rozpoczyna się on właśnie od atopowego zapalenia skóry, do którego w dalszym okresie życia dochodzi kolejno alergia pokarmowa, katar sienny i astma.
AZS u niemowląt i dzieci może mieć różny przebieg. W większości przypadków, choroba ta samoistnie ustępuje. U pozostałych pacjentów dolegliwości utrzymują się w wieku nastoletnim, a u niektórych również w wieku dorosłym. Trudno jest przewidzieć rozwój choroby u danego pacjenta.
AZS u dzieci – przyczyny
Atopowe zapalenie skóry u niemowlaka to choroba, na której rozwój wpływa wiele czynników. Wśród nich istotne znaczenie mają:
- czynniki genetyczne i epigenetyczne – u osób z AZS obserwuje się mutacje genetyczne, które sprzyjają rozwojowi choroby. W ostatnich latach coraz więcej mówi się tez o epigenetyce, która bada wpływ czynników pozagenowych (np. środowiskowych) na regulację ekspresji genów. Dla przykładu, wykazano że u dzieci, których matki będąc jeszcze w ciąży paliły papierosy, znacząco wzrasta poziom microRNA i jednocześnie obniża się poziom limfocytów T regulatorowych, które odpowiadają za hamowanie nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. Tym samym, dzieci te są one bardziej narażone na rozwój AZS,
- niedobór filagryny – filagryna jest białkiem, które w istotnym stopniu wpływa na funkcjonowanie bariery naskórka. Obserwuje się związek między mutacjami w genach filagryny a nasiloną suchością skóry, dłuższym utrzymywaniem się objawów choroby oraz częstszym współwystępowaniem alergii pokarmowych i astmy,
- nieprawidłowa bariera naskórkowa – ma ona związek zarówno z wymienionym wyżej niedoborem filagryny, jak również niedoborem ceramidów. Ceramidy to jeden z głównych elementów wypełniających przestrzenie międzykomórkowe w zewnętrznej warstwie naskórka. Odpowiadają one m.in. za utrzymanie odpowiedniego poziomu nawilżenia skóry i ochronę przed nadmierną utratą wody,
- czynniki immunologiczne,
- czynniki środowiskowe – zaliczamy tutaj przede wszystkim zanieczyszczenia środowiska, które prowadzą do zaburzenia funkcjonowania mechanizmów obronnych organizmu.
Jak wygląda atopowe zapalenie skóry u niemowląt i małych dzieci?
AZS u niemowląt – objawy to przede wszystkim suchość i szorstkość skóry. Zmiany skórne, w zależności od wieku pacjenta, mają nieco inną lokalizację. AZS u niemowlaka przebiega zazwyczaj z zajęciem skóry twarzy (głównie policzki, czoło), a później również szyj, brzucha i pleców. U nieco starszych maluchów (mających 1-2 lata) można zaobserwować pojawianie się charakterystycznych zmian w obrębie nadgarstków, łokci, pod kolanami oraz w okolicy szyi. Im starsze jest dziecko, tym objawy koncentrują się głównie na zgięcia stawowych.
Jak wygląda atopowe zapalenie skóry u dziecka? Skóra w obrębie zmian jest bardzo sucha, swędząca, zaczerwiona i z tendencją do złuszczania się. Świąd jest często na tyle silny, że trudno powstrzymać się od drapania. Z kolei drapanie tych miejsc często prowadzi do dalszego uszkodzenia skóry i rozwoju ran. To natomiast nasila świąd. AZS u niemowląt często objawia się również niespokojnym snem, częstymi przebudzeniami i rozdrażnieniem dziecka. Maluch odczuwający swędzenie może próbować łapać fałdki skóry. U starszych dzieci, atopowe zapalenie skóry może powodować problemy z koncentracją, zawstydzenie związane z obecnością widocznych na skórze zmian oraz odróżnianiem się od rówieśników.
Pojawiające się w przebiegu AZS u niemowląt objawy to najczęściej zaczerwienienie, suchość, szorstkość i świąd skóry w okolicy policzków, czoła, szyi oraz tułowia. Dziecko może być niespokojne i rozdrażnione. Nierzadko pojawiają się też problemy ze snem.
Co na atopowe zapalenie skóry u dzieci stosować?
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – jak leczyć? W okresach zaostrzeń choroby najczęściej stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy. Działają one przeciwzapalnie i przeciwświądowo. Lekarz dobiera odpowiedni preparat w zależności m.in. od wieku dziecka, lokalizacji oraz nasilenia zmian. Glikokortykosteroidy przynoszą dość szybką poprawę stanu skóry. Ze względu na możliwe działania niepożądane powinny być one stosowane przez możliwie najkrótszy czas. Często zaleca się aplikowanie tych leków 2-3 dni w tygodniu na zmianę z emolientami. Wpływa to korzystnie nie tylko na skuteczność, ale również na bezpieczeństwo terapii.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – czym smarować? Oprócz glikokortykosteroidów w postaci maści lub kremów, w leczeniu AZS swoje miejsce mają też tzw. miejscowe inhibitory kalcyneuryny – takrolimus i pimekrolimus. Czasami zachodzi konieczność włączenia do leczenia antybiotyku (przy infekcji bakteryjnej skóry), leku przeciwwirusowego (przy infekcji wirusowej skóry) lub innego preparatu. W terapii AZS u dzieci rozważana jest też fototerapia i mokre opatrunki.
Atopowe zapalenie skóry u niemowlaka i starszego dziecka wymaga regularnego stosowania emolientów (Emolienty dla dzieci i dla dorosłych – jak działają?). Podczas korzystania z emolientów, warto pamiętać, że:
- należy nakładać je na skórę całego ciała, a nie tylko miejsca objęte suchością i swędzeniem,
- w okresach zaostrzeń, w pierwszej kolejności wskazane jest aplikowanie miejscowego glikokortykosteroidu, a dopiero później emolientu,
- trzeba nakładać odpowiednio dużą ilość emolientu na skórę – w przypadku dzieci zaleca się stosować ok. 200 g emolientu na tydzień. W ciągu dnia, można nakładać je 2-3 razy według potrzeb,
- istotne jest dbanie o czystość preparatu – dostępne są kosmetyki sterylne, których odpowiednie opakowanie umożliwia zachowanie sterylności produktu przez cały czas jego stosowania. Można też sięgnąć po kosmetyk z pompką, który również pozwala ograniczyć ryzyko zanieczyszczenia kremu lub balsamu,
- zalecane jest stosowanie emolientu tylko przez 1 osobę, aby zmniejszyć ryzyko zanieczyszczenia kosmetyku przez chorobotwórcze drobnoustroje.
AZS u niemowlaka – jakie emolienty stosować?
Atopowe zapalenie skóry u niemowląt wymaga stosowania odpowiedniego preparatu do kąpieli. Niewskazane jest tradycyjne mydło, ponieważ może ono dodatkowo przesuszać skórę. Lepiej sięgnąć po dobre emolienty do kąpieli. Woda do kąpieli powinna mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Sama kąpiel powinna trwać nie dłużej niż kilka minut. Dodatkowo, w dość krótkim czasie po kąpieli (do 3 minut) zaleca się nałożyć na skórę dziecka emolient do ciała. Przykładowe emolienty do kąpieli to: Eloderm emulsja do kąpieli oraz Pharmaceris Emotopic Preparat 3w1 intensywnie natłuszczający do ciała. Oba produkty można stosować do kąpieli dzieci z AZS od 1. dni życia. Wskazówki dotyczące prawidłowej pielęgnacji skóry dziecka znaleźć można w artykule: Sprawdzone i najważniejsze zasady pielęgnacji niemowlaka.
Na co dzień, można stosować emolienty w postaci maści, kremów, balsamów lub mleczek. Wybór dobrego preparatu nie zawsze jest łatwy. Czasami trzeba wypróbować kilku produktów, aby znaleźć takie, który jest skuteczny i jednocześnie dobrze tolerowany przez małego pacjenta. Emolienty w postaci maści mogą działać silniej i dłużej. Trudniej jednak rozsmarowuje się je na skórze. Przy łagodnym swędzeniu i suchości można więc wybrać lżejsze emolienty. Nie wykazano jednoznacznie, aby któryś ze składników emolientów był bardziej skuteczny od innych. W przypadku jednak małych dzieci z atopowym zapaleniem skóry nie zaleca się korzystania z emolientów zawierających glikol propylenowy, ponieważ może on podrażniać skórę. Warto też szukać na opakowaniu informacji o braku alergenów, haptenów, substancji zapachowych i innych związków, które nie wpływają na skuteczność terapii emolientowej, a mogą być nie najlepiej tolerowane przez skórę dziecka. Dodatkowo, preparaty z glicerolem są często lepiej tolerowane niż kosmetyki z mocznikiem.
Przykładowe kosmetyki do skóry suchej i atopowej dla dzieci to Avene XeraCalm A.D Balsam uzupełniający lipidy, który zamknięty jest w sterylnym opakowaniu, Pharmaceris Emotopic Emolientowy krem barierowy Med.+ do twarzy i ciała oraz krem Dexeryl.
Atopowe zapalenie skóry niemowląt i dzieci może znacząco odbijać się na ich samopoczuciu oraz chęci do zabawy. Pojawiająca się suchość skóry oraz jej swędzenie zaburza sen, koncentrację i powoduje dyskomfort. Wprowadzenie odpowiedniego leczenia w istotnym stopniu poprawia jakość życia dzieci z AZS oraz ich rodzin. Regularna aplikacja emolientów pomaga w ograniczeniu częstości oraz nasilenia zaostrzeń. Przestrzeganie zaleceń specjalistów dotyczących terapii jest kluczowe dla utrzymania jej skuteczności i bezpieczeństwa.
Bibliografia:
- Nowicki R.J., Trzeciak M., Kaczmarski M., et al. Atopic dermatitis. Interdisciplinary diagnostic and therapeutic recommendations of the Polish Dermatological Society, Polish Society of Allergology, Polish Pediatric Society and Polish Society of Family Medicine. Part I. Prophylaxis, topical treatment and phototherapy. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii. 2020;37(1):1-10. doi:10.5114/ada.2020.93423.
- Napolitano M., Fabbrocini G., Martora F., et al. Children atopic dermatitis: Diagnosis, mimics, overlaps, and therapeutic implication. Dermatol Ther. 2022 Dec;35(12):e15901. doi: 10.1111/dth.15901.
- Gür Çetinkaya P., Şahiner Ü.M. Childhood atopic dermatitis: current developments, treatment approaches, and future expectations. Turk J Med Sci. 2019 Aug 8;49(4):963-984. doi: 10.3906/sag-1810-105.
- Millan M., Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Nowa Pediatr 2017, 21 (4), 114-122, doi: https://doi.org/10.25121/NP.2017.21.4.114.
