W ciągu ostatnich tygodni z aptek wykupowany jest płyn Lugola. Dostępny jest też jodek potasu w tabletkach, który można nabyć jedynie na podstawie recepty. Na co jest jodek potasu, a kiedy stosować płyn Lugola? W jakich sytuacjach przyjmowanie jodku potasu jest skuteczne i czy warto zażyć go profilaktycznie?
1. Jodek potasu – czym jest?
2. Jodek potasu – zastosowanie. Czy warto przyjmować go profilaktycznie?
3. Jodek potasu na promieniowanie – jak stosować? Gdzie kupić?
4. Co to jest płyn Lugola?
5. Płyn Lugola – zastosowanie
6. Leki na promieniowanie radioaktywne – jak chronić się przed promieniowaniem?
Jodek potasu – czym jest?
Jodek potasu w tabletkach to lek, który stosuje się w razie zagrożenia radioaktywnego. W przypadku narażenia na promieniowanie, w tarczycy może dojść do kumulacji jodu promieniotwórczego. W efekcie, narząd ten może ulec uszkodzeniu. Zaburzone zostaje jego funkcjonowanie i znacząco rośnie ryzyko choroby nowotworowej. Aby temu zapobiegać, wysyca się tarczycę jodem niereaktywnym. Nasycona tym związkiem tarczyca nie zdoła pobrać jodu reaktywnego.
Jodek potasu na promieniowanie musi być przyjmowany ściśle z zaleceniami. Na jego skuteczność wpływa odpowiedni czas zażycia leku, a także dawka. Państwowa Agencja Atomistyki na bieżąco monitoruje poziom promieniowania. Można sprawdzić go samodzielnie na stronie rządowej. Gdyby pojawiło się zagrożenie radioaktywne, wydane zostałyby specjalne komunikaty.
Jodek potasu – tabletki powinny być przyjęte możliwie jak najszybciej po wystąpieniu zagrożenia jodem radioaktywnym. Zastosowanie leku w ciągu pierwszej godziny wysyca tarczycę jodem niereaktywnym w 85%. Po upływie 3 godzin, będzie to już 50%. Jak widać, z każdą kolejną godziną, skuteczność jodku potasu w tabletkach będzie coraz mniejsza.
Jodek potasu – zastosowanie. Czy warto przyjmować go profilaktycznie?
Tabletki z jodkiem potasu w dawce 65 mg wskazane są jedynie po katastrofie jądrowej lub w trakcie badań medycyny nuklearnej, podczas których zachodzi ryzyko wychwycenia przez tarczycę radioaktywnego pierwiastka. Nigdy nie należy natomiast przyjmować tak wysokiej dawki jodku potasu profilaktycznie, gdy nie ma realnego zagrożenia. Pojedyncza dawka przyjętego jodku potasu chroni tarczycę jedynie przez 24 godziny. Zastosowanie jodku potasu w tabletkach mimo braku zagrożenia nie tylko nie uchroni narządu przed ewentualnym późniejszym narażeniem na promieniowanie, ale może też zaburzać prawidłową pracę tarczycy.
Jodek potasu w tabletkach przyjęty mimo braku wskazań stwarza ryzyko rozwoju zapalenia tarczycy, jej nadczynności, niedoczynności oraz chorób autoimmunologicznych tarczycy: choroby Gravesa-Basedowa i choroby Hashimoto. W związku z tym, jodek potasu nigdy nie powinien być przyjmowany na własną rękę bez wyraźnych wskazań.
Jeśli doszłoby do katastrofy jądrowej, tabletki z jodkiem potasu najlepiej jest zażyć na kilka godzin przed dotarciem chmury radioaktywnej do miejsca pobytu danej osoby. Zgodnie z zaleceniami rządowymi, przyjęcie tabletki z jodkiem potasu w ciągu 8 godzin od narażenia na promieniowanie, nadal daje korzyści zdrowotne.
Jodek potasu na promieniowanie – jak stosować? Gdzie kupić?
Tabletki Jodek potasu 65 mg zawierają 50 mg jodu. Jego dawkowanie zależy od wieku pacjenta:
- noworodki – 12,5 mg jodu, czyli ¼ tabletki,
- dzieci mające więcej niż miesiąc i mniej niż 3 lata – 25 mg jodu, czyli ½ tabletki,
- dzieci w wieku 3-12 lat – 50 mg jodu, czyli 1 tabletka,
- dzieci powyżej 12. roku życia, osoby dorosłe – 100 mg jodu, czyli 2 tabletki,
- kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią – 100 mg jody, czyli 2 tabletki.
U dzieci i innych osób, które mogą mieć problem z połknięciem tabletki, można ją pokruszyć i dodać do wody, soku lub mleka. Zalecana dawka jodu jest dawką dobową. Nie należy samodzielnie decydować o przyjęciu kolejnej dawki jodku potasu. Jeśli zajdzie taka konieczność, zostanie wydany odpowiedni komunikat.
Jodek potasu na promieniowanie przynosi największe korzyści dzieciom. W przypadku ewentualnego narażenia na promieniowanie radioaktywne, to właśnie małe dzieci są najbardziej narażone na zachorowanie na nowotwór. Przyjęcie tabletki z jodkiem potasu nie jest zalecane osobom powyżej 60. roku życia. U tej grupy pacjentów, ryzyko ewentualnych powikłań spowodowanych przyjęciem jodu jest wyższe niż ryzyko zachorowania na nowotwór tarczycy po narażeniu na promieniowanie.
Jodek potasu – gdzie kupić? Rezerwy tabletek z jodkiem potasu zostały już rozdysponowane do odpowiednich służb. W razie pojawienia się zagrożenia będą one wydawane bezpłatnie. Obecnie, nie ma takiego niebezpieczeństwa. Jodek potasu w dawce 65 mg pojawił się też w aptekach. Można nabyć go płatnie jedynie na receptę. Dostępne od lat są także tabletki z mniejszą dawką jodu (Jodid). Jod znajduje się również w niektórych preparatach z witaminami i minerałami. Zawartość jodu w suplementach jest jednak kilkadziesiąt razy niższa niż rekomendowana dawka jodu przy katastrofie jądrowej. Warto jeszcze raz podkreślić, że jodek potasu należy przyjmować tylko i wyłącznie w razie wystąpienia realnego zagrożenia promieniowaniem. Profilaktyczne zażywanie jodku potasu nie chroni przed promieniowaniem radioaktywnym na zapas, a do tego może powodować poważne działania niepożądane.
Co to jest płyn Lugola?
Skład płynu Lugola to 10 mg jodu i 20 mg jodku potasu w 1 g płynie. Jest to wodny roztwór jodu w jodku potasu. Płyn Lugola nie jest tym samym co jodyna. Jodyna również zawiera jod i jodek potasu, ale w roztworze etanolowym. Płyn Lugola masowo podawano w Polsce w roku 1986 po wybuchu w elektrowni w Czarnobylu. Obecnie uważa się, że nie było wówczas konieczności podawania jodu, ponieważ docierające do Polski stężenie radioaktywnych pierwiastków było niższe niż zakładano. Dodatkowo, czasami wiąże się podanie wówczas płynu Lugola z powszechnie występującymi obecnie chorobami tarczycy.
Płyn Lugola wykazuje właściwości antyseptyczne. Skutecznie zwalcza drobnoustroje, chroniąc tym samym przed rozwojem infekcji skórnej w miejscu zranienia.
Płyn Lugola - zastosowanie
Aktualnie, płyn Lugola zalecany jest jedynie do stosowania zewnętrznego. Płyn Lugola do picia nie jest rekomendowany. Doustne przyjmowanie płynu Lugola, bez jakiegokolwiek zagrożenia promieniowaniem, stwarza ryzyko zaburzenia czynności tarczycy i rozwoju chorób tego narządu. Płyn Lugola może być wykorzystywany jako preparat odkażający skórę. Jest skuteczny w przypadku niewielkich zadrapań i otarć. Nie jest zalecany przy ranach otwartych, o dużej powierzchni ani w leczeniu oparzeń.
Płyn Lugola – skutki uboczne które mogą wystąpić po zastosowaniu tego leku, oprócz wymienionych już zaburzeń pracy tarczycy, to podrażnienie błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej, swędzenie, nadżerki i pęcherzyki. Te działania niepożądane pojawiają się głównie u osób z nadwrażliwością na jod. Może rozwinąć się też gorączka, wysypka, powiększenie węzłów chłonnych oraz objawy wstrząsu.
Płyn Lugola – dawkowanie: nierozcieńczonym płynem należy przemyć skórę w miejscu otarcia lub zadrapania. Można do tego celu wykorzystać jałowy gazik. Płyn Lugola stosowany jest też czasami do płukania gardła. Rozpuszcza się wówczas 10 kropli płynu w 200 ml wody i tak przygotowanym roztworem należy płukać gardło.
Leki na promieniowanie radioaktywne – jak chronić się przed promieniowaniem?
Jodek potasu nie zabezpiecza całkowicie przed promieniowaniem radioaktywnym. Chroni on jedynie tarczycę przed ewentualnym zaburzeniem jej pracy i rozwojem choroby nowotworowej. Nie zapobiega natomiast wystąpieniu innych groźnych konsekwencji narażenia organizmu na pierwiastki promieniotwórcze. Nie dysponujemy jednak innymi lekami, które chroniłyby pozostałe narządy przed przyjęciem promieniowania. Pozostaje nam jedynie jod, który może uchronić przynajmniej tarczycę.
Choć leki na promieniowanie radioaktywne (z wyjątkiem jodku potasu) nie są dostępne, warto pamiętać o dodatkowych sposobach ochrony organizmu. Cząstki radioaktywne przenoszą się z wiatrem. Im dalej od miejsca katastrofy, tym mniejsza ich ilość dotrze na dany obszar. Mogą one dostać się do organizmu przez drogi oddechowe. Aby temu zapobiegać, w razie zagrożenia należy schronić się w budynku i szczelnie go zamknąć. Dostępne są też specjalne maski ochronne, które również ograniczają przedostawanie się radioaktywnych cząstek do dróg oddechowych.
Inną drogą, którą pierwiastki te mogą dostać się do organizmu jest droga pokarmowa. Przemieszczająca się chmura radioaktywna stopniowo osiada na powierzchni wód i gleb. W ten sposób pierwiastki promieniotwórcze mogą zostać wprowadzone do organizmu wraz ze spożywaną wodą lub pożywieniem. Zaleca się więc unikania wody i jedzenia, które może pochodzić z terenów narażonych na promieniowanie.
Obecnie, wiele osób obawia się powtórki historii z 1986 roku. Aktualna sytuacja jest jednak inna od tej sprzed ponad 30 lat. Po pierwsze, sytuacja radiacyjna w Polsce jest stale monitorowana. Na bieżąco można więc sprawdzać, jakie jest promieniowanie na danym terenie. Po drugie, mamy ustalone procedury postępowania, które zostaną wdrożone w razie ewentualnego zagrożenia promieniowaniem. Gdyby takie wystąpiło, należy w odpowiednim czasie przyjąć tabletkę z jodkiem potasu. Warto również mieć na uwadze dodatkowe działania, które ograniczą kontakt z radioaktywnymi cząstkami.
Bibliografia:
- Lewiński A., Płaczkiewicz-Jankowska E., Zasady profilaktycznego blokowania jodochwytności tarczycy w przypadku zdarzeń radiacyjnych z uwolnieniem jodu promieniotwórczego. Omówienie wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia, Med. Prakt., 2022, 4, 72-79.
- Leoniak M., Zonenberg A., Zarzycki W., Sytuacja radiologiczna w czasie i po awarii w Czarnobylu, Endokrynol Pol, 2006, 1 (57), 45-52.
- Profilaktyka Jodowa, Broszura informacyjna dostępna na stronie rządowej.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Jodek potasu 65 mg i Płyn Lugola.
