Cukrzyca stała się chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi to problem, który może dotyczyć dorosłych, jak i dzieci. Zarówno w leczeniu jak i zapobieganiu cukrzycy ogromne znaczenie ma właściwa dieta oraz regularna aktywność fizyczna. Co jeść przy cukrzycy? Jak jej zapobiegać oraz co to jest insulinooporność?
1. Początki cukrzycy- stan przedcukrzycowy
2. Cukrzyca- jak zapobiegać chorobie?
3. Dieta na cukrzycę- produkty o niskim indeksie glikemicznym
4. Insulinooporność- przyczyny, objawy
5. Insulinooporność- leczenie
Początki cukrzycy- stan przedcukrzycowy
Sama cukrzyca to przewlekły stan hiperglikemii (podwyższonego poziomu cukru we krwi), który następuje w wyniku zaburzenia wydzielania insuliny lub spadku wrażliwości tkanek na jej działanie. Insulina to hormon wydzielany przez trzustkę, który produkowany jest w odpowiedzi na wysokie stężenie glukozy we krwi. Tym samym umożliwia właściwy metabolizm węglowodanów. Przewlekły stan hiperglikemii prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych. Pacjenci z cukrzycą narażeni są na uszkodzenie i zaburzenia funkcjonowania nerek, oczu, serca, naczyń krwionośnych i nerwów. Ryzyko komplikacji wzrasta w momencie gdy choroba jest źle leczona, a poziom glukozy nieunormowany poprzez leki na cukrzycę w tym dodatkowo przyjmowaną insulinę.
Stan przedcukrzycowy natomiast jest to stan, który w dużym stopniu predysponuje do cukrzycy. Nie mniej jednak przez to że choroba właściwa się jeszcze nie rozwinęła pacjent jest w stanie poprzez zmianę stylu życia i diety zatrzymać jej postęp. W przebiegu stanu przedcukrzycowego nie mówimy również o powikłaniach narządowych, naczyniowych i nerwowych.
Aby zdiagnozować stan przedcukrzycowy u chorego stwierdza się poziom glukozy powyżej normy na czczo, tj. 100-125 mg/dl oraz w drugiej godzinie testu obciążenia glukozą- 140-200 mg/dl. Niekiedy wykonuje się również oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej. Badanie jej ilości pozwala na monitorowanie rozwoju stanu przedcukrzycowego. Jego wykrycie na wczesnym etapie umożliwia zatrzymanie rozwoju cukrzycy. Ocenie poddaje się również czynniki ryzyka, predysponujące do stanu przedcukrzycowego:
- wysoki poziom trójglicerydów i niski poziom „dobrego” cholesterolu,
- nadwaga, otyłość,
- dieta bogata w cukry proste,
- wiek powyżej 45- ciu lat,
- rasa- najbardziej narażone są osoby rasy czarnej,
- tryb życia z ograniczoną aktywnością fizyczną,
- pojawienie się cukrzycy w ciąży,
- palenie papierosów,
- nadciśnienie tętnicze.
Cukrzyca- jak zapobiegać chorobie?
Stan przedcukrzycowy jest stanem, który można odwrócić. Jeśli chodzi natomiast o cukrzycę, nie jest to możliwe. Dlatego zdecydowanie lepiej jej zapobiegać, jeszcze przed pojawieniem się sygnałów alarmowych, jakimi są stan przedcukrzycowy bądź insulinooporność. Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój?
- zwiększone uczucie pragnienia,
- wydalanie nadmiernej ilości moczu,
- przewlekłe uczucie zmęczenia,
- problemy ze skupieniem uwagi, widzeniem,
- mrowienie/drętwienie kończyn,
- spadek masy ciała,
- spadek odporności, zwiększona skłonność do infekcji,
- znaczne utrudnienie w gojeniu się ran.
Aby nie dopuścić do rozwoju cukrzycy konieczne jest wprowadzenie modyfikacji w diecie oraz stylu życia. Jaki rodzaj aktywności fizycznej wybrać i jak powinna wyglądać dieta przy cukrzycy?
Najlepsze będą regularne, kilkudziesięciominutowe treningi, tj. pływanie, jazda na rowerze, spacery lub też nordic walking. Warto pamiętać, że podczas aktywności fizycznej komórki zużywają większą ilość glukozy. Ruch jest zatem niezbędnym czynnikiem do zachowania prawidłowego metabolizmu węglowodanów. Warto również zrezygnować z alkoholu oraz papierosów, które to znacząco przyczyniają się do rozwoju cukrzycy. Podobnie jak nadciśnienie tętnicze. Uregulowanie ciśnienia tętniczego krwi jest bardzo ważne w profilaktyce przeciwcukrzycowej.
Co może skutecznie zatrzymać rozwijający się stan przedcukrzycowy? Dieta, która nie odbiega od ogólnie przyjętych zasad zdrowego odżywiania. Warto stawiać jednak na wysokobiałkowe produkty. Posiłki muszą być spożywane regularnie, w równych odstępach czasu. Pozwoli to uniknąć gwałtownych skoków poziomu glukozy we krwi. Należy unikać wysoko przetworzonej, gotowej żywności, a szczególnie tej bogatej w tłuszcze trans, które to zmniejszają wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Preferowaną formą obróbki żywności jest gotowanie, pieczenie bądź duszenie. Należy unikać smażenia. Do picia najlepiej wybierać napoje niesłodzone, lepiej sięgać zatem po wodę czy kompot bez dodatku cukru niż soki owocowe, które zawierają dużą ilość naturalnych cukrów.
Dieta na cukrzycę- produkty o niskim indeksie glikemicznym
Skoro wiadomo jak wyglądają ogólne zalecenia dietetyczne dla osób u których zdiagnozowano stan przedcukrzycowy lub diabetyków warto zastanowić się co można jeść przy cukrzycy. Komponując swoje posiłki osoby z podwyższonym poziomem glukozy we krwi powinny wybierać produkty o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Co oznaczają te pojęcia? Indeks glikemiczny (IG) pozwala określić jak zmienia się poziom cukru we krwi (glikemia) w ciągu dwóch godzin po spożyciu pokarmu, który zawiera 50 g węglowodanów przyswajalnych. Dla czystej glukozy wartość IG wynosi 100. Ładunek glikemiczny (ŁG) określa dodatkowo zawartość węglowodanów w danym produkcie i jest pojęciem nieco bardziej miarodajnym niż IG.
Zatem dieta na cukrzycę powinna zawierać takie produkty jak: ugotowane płatki owsiane, soczewicę, pełnoziarniste pieczywo, kasze, makarony, niektóre warzywa i owoce (jabłka, morele suszone, rodzynki, banany, buraki, ziemniaki w mundurkach, truskawki, ananas, warzywa strączkowe, itp.), a także chudy nabiał, mięso i ryby. Najlepiej zrezygnować z produktów o wysokim indeksie glikemicznym, np. frytek, żelek, arbuza, obranych i ugotowanych ziemniaków, dyni, kaszy jaglanej oraz płatków kukurydzianych.
Dla osób, którym ciężko zrezygnować ze słodkiego smaku napojów i potraw alternatywę stanowią naturalne lub syntetyczne słodziki dopuszczone do stosowania przez diabetyków. Należą do nich erytrol ksylitol, stewia lub aspartam.
Celem uzupełnienia diety, jeśli oczywiście brak jest przeciwwskazań, można sięgać po suplementy diety dla diebetyków, które zawierają ziołowe ekstrakty m.in. z morwy białej lub cynamonowca chińskiego. Rośliny te ograniczają wchłanianie cukru z pożywienia. Ważnym składnikiem suplementów dla cukrzyków są również chrom, jako minerał biorący udział w procesach metabolicznych cukrów oraz witaminy z grupy B, wspomagające układ nerwowy.
Insulinooporność- przyczyny, objawy
Insulinooporność oznacza, że zmniejsza się wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Hormon ten wytwarzany w trzustce bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczy. Obniża poziom cukru we krwi, zwiększając tym samym stężenie glukozy wewnątrz komórek. Ma to na celu zapewnienie substratu do przemian energetycznych zachodzących w ich wnętrzu. Ponadto insulina jako hormon anaboliczny zwiększa syntezę białek. Bierze udział w przetwarzaniu cukrów w tłuszcze.
Kiedy tkanki stają się oporne na działanie insuliny to w odpowiedzi zwiększa się jej produkcja, aby zaspokoić zapotrzebowanie tkanek. Nie daje to jednak pożądanego efektu i poziom glukozy we krwi nadal pozostaje wysoki, a w tkankach zaś niski. Stan ten, gdy trwa zbyt długo niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne i może prowadzić do rozwoju stanu przedcukrzycowego, cukrzycy typu 2, hipertriglicerydemii, hipercholesterolemii oraz nadciśnienia.
Sama insulinooporność nie jest diagnozowana jako odrębna jednostka chorobowa, a raczej jako element towarzyszący jednemu z wyżej wymienionych schorzeń oraz otyłości.
To mężczyźni mają większą skłonność do rozwoju insulinooporności, podobnie jak osoby starsze. Czynnikami ryzyka predysponującymi do rozwoju nsulinooporności są również m.in.:
- otyłość brzuszna,
- brak ruchu,
- dieta wysokowęglowodanowa, bogata w produkty o wysokim indeksie glikemicznym,
- alkohol, papierosy,
- ciąża,
- niektóre leki, np. tabletki antykoncepcyjne, sterydy,
- nadczynność i niedoczynność tarczycy,
- niewydolność serca,
- marskość wątroby,
- nadczynność kory nadnerczy.
Niestety ciężko jest odpowiednio wcześnie zdiagnozować insulinooporność. Objawy z nią związane są dość niespecyficzne. Należą do nich m.in. bole głowy, zmęczenie, rozdrażnienie, spadek koncentracji, wzmożona potliwość, wzrost masy ciała, problem ze zrzuceniem nadprogramowych kilogramów, ogromny apetyt na słodycze oraz napady głodu, które pojawiają się po posiłku.
Insulinooporność- leczenie
Zmiana stylu życia i diety ma ogromne znaczenie jeśli chodzi o insulinooporność. Leki stosowane w jej leczeniu wprowadzane są później i należy do nich głównie metformina. Stosowana jest ona również w farmakoterapii cukrzycy typu 2 u pacjentów z współwystępującą otyłością.
Regularna aktywność fizyczna, spożywanie regularnych posiłków zawierających produkty o niskim indeksie i ładunku glikemicznym oraz rezygnacja z używek w znaczącym stopniu zwiększają wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Dlatego w wielu przypadkach po zdiagnozowaniu insulinooporności u pacjentów wprowadza się wyłącznie leczenie niefarmakologiczne.
Zarówno stan przedcukrzycowy, jak i insulinooporność mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Choroba ta wiąże się z ze stosowaniem do końca życia leków i wykonywaniem regularnych badań, co opóźni pojawienie się szeregu powikłań związanych z cukrzycą. Niestety w większości przypadków nie uchroni przed nimi całkowicie. Zapobieganie cukrzycy typu 2 nie jest trudne. Wystarczy zadbać o regularną aktywność fizyczną i zwracać uwagę na to co jemy, wybierając jednak nieprzetworzoną żywność oraz ograniczając słodycze.
Bibliografia:
- Otto-Buczkowska E. i Chwalba A.; Stan przedcukrzycowy — to bardzo ważny i ciągle nierozwiązany problem!; Forum Medycyny Rodzinnej 2017; 11 (4): 143–148.
- Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna 2020; 6 (1).
- Małecki M.; Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2; Kardiol Pol 2006; 64 (10): 561–566.
