Krztusiec to zakaźna choroba dróg oddechowych, objawiająca się głównie uporczywym, męczącym kaszlem. Koklusz, bo tak również nazywany jest krztusiec, wywołany jest przez bakterie Bordetella pertussis. Mimo prowadzonych od lat obowiązkowych szczepień liczba zachorowań na krztusiec w ostatnich latach znacznie wzrosła zarówno wśród dzieci, jak i osób dorosłych. Czym może być to wywołane? Jak leczyć koklusz i nie dopuścić do powikłań?
1. Czym jest krztusiec i jakie są jego przyczyny?
a. Parakrztusiec- co to jest?
2. Krztusiec- objawy i przebieg choroby
a. Krztusiec u dorosłego i dziecka- różnice
3. Krztusiec- diagnostyka
4. Jak leczyć krztusiec u dziecka i dorosłego
a. Czy krztusiec jest wyleczalny?
5. Nieleczony krztusiec u dorosłych i dzieci- powikłania
6. Krztusiec w ciąży- zagrożenia
7. Szczepienia na krztusiec- profilaktyka zakażeń
Czym jest krztusiec i jakie są jego przyczyny?
Krztusiec zwany także kokluszem lub kaszlem 100-dniowym to ostre zakażenie dróg oddechowych wywołane przez tlenowe Gram (-) pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Patogeny te, zwykle drogą kropelkową, wnikają do tkanek, namnażają się i produkują toksynę krztuścową, która uszkadza nabłonek dróg oddechowych i powoduje stan zapalny. Jest to bezpośrednią przyczyną charakterystycznego objawu choroby- kaszlu.
Drogi zakażenia pałeczką krztuśca to:
- W czasie kaszlu, kichania, mówienia osoby chorej,
- Bezpośredni kontakt z osobą zakażoną.
Koklusz należy do jednych z najbardziej zakaźnych chorób. Po bezpośrednim kontakcie z sobą zakażoną bakterią, ryzyko zarażenia wynosi 80%. Problem z rozprzestrzenianiem się krztuśca stanowi fakt, że chory zaraża nawet do 5 tygodni od wystąpienia u niego objawów zakażenia, chociaż najbardziej w pierwszych 2 tygodniach trwania infekcji. Choroba pozostaje często niezdiagnozowana właściwie, a brak wdrożenie odpowiedniego leczenia, również skutkuje przedłużającym się okresem zakaźności.
Obecnie mamy do czynienia ze wzrostem zachorowań na koklusz. Wiąże się to z cyklicznością zakażeń, pojawiającą się co 3-5 lat, a także problemami w potwierdzaniu zachorowań za pomocą metod laboratoryjnych i sporym wyzwaniem, jakie stanowi postawienie właściwej diagnozy w gabinecie lekarskim. Kwestia ta dotyczy również krajów z wysokim odsetkiem szczepień. Szczepionka, obowiązkowa w Polsce, nie chroni w pełni przed zachorowaniem przez całe życie. Co jednak ważne, zapewnia łagodniejszy przebieg choroby i zmniejsza ryzyko powikłań.
Parakrztusiec- co to jest?
Parakrztusiec to infekcja dróg oddechowych wywoływana przez bakterie Bordetella parapertussis, która jest blisko spokrewniona z patogenem wywołującym krztusiec- Bordetella pertussis. Parakrztusiec wywołuje podobne objawy do krztuśca. Choroba jednak zwykle przebiega łagodniej i jest mniej niebezpieczna, szczególnie dla najmłodszych pacjentów. Infekcje tego typu zdarza się stosunkowo rzadko, ale w kontekście zwiększonej liczby zachorowań na krztusiec, również parakrztusiec występuje coraz częściej.
Krztusiec- objawy i przebieg choroby
Najbardziej charakterystycznym objawem krztuśca jest napadowy, intensywny bardzo męczący kaszel, który prowadzi do wyczerpania. Napad kaszlu niekiedy może kończyć się wymiotami. Objawy krztuśca u dziecka i dorosłego zależą jednak od fazy choroby. Wyróżnia się 3 etapy kokluszu:
- Faza nieżytowa (inkubacja)- przypomina przeziębienie i trwa od 7 do 10 dni. Pojawiające się wówczas symptomy choroby to: katar, łzawienie oczu, lekki kaszel i stan podgorączkowy. Należy jednak pamiętać, że w tej fazie krztusiec jest szczególnie zaraźliwy, tym bardziej że objawy, przypominające infekcję wirusową często występującą w sezonie jesienno-zimowym i są bagatelizowane.
- Faza napadowa- najbardziej charakterystyczna dla krztuśca, trwająca od 1 do 6 tygodni. Typowym dla tej fazy objawem jest intensywny, męczący kaszel, który występuje w seriach napadów. Kaszel jest tak silny, że może powodować wymioty i wyczerpanie. Pojawia się również charakterystyczne „pianie” przy wdechu, przypominające odgłos świstu. Ta faza jest szczególnie ciężka do zniesienia dla dzieci, ale w niektórych przypadkach objawy te są także męczące dla dorosłych.
- Faza rekonwalescencji- kiedy nasilone objawy choroby ustępują, ale kaszel związany z uszkodzeniem nabłonka dróg oddechowych, choć mniej intensywny, trwa nadal. Regeneracja tkanek może trwać kilka tygodni, a nawet miesięcy.
Krztusiec u dorosłego i dziecka- różnice
Objawy- krztusiec u dziecka i u dorosłego przebiega nieco inaczej. Choroba w przypadku dzieci zwykle ma bardziej intensywny przebieg i często prowadzi do powikłań. Ma to związek ze słabszym funkcjonowaniem układu odpornościowego u najmłodszych pacjentów, jak również z budową dróg oddechowych. U dzieci są one węższe i podczas napadów kaszlu i przewlekłego stanu zapalnego szybciej stają się one niedrożne. Krztusiec objawy u dorosłego daje zwykle mniej intensywne. Głównym symptomem infekcji jest uciążliwy kaszel trwający tygodniami. Niemniej jednak prowadzi on do wycieczenia. Koklusz u dorosłego, w takiej formie, często mylony jest z innymi infekcjami dróg oddechowych. Błędna diagnoza i brak odpowiedniego leczenia sprzyjają rozprzestrzenieniu się choroby.
Krztusiec- diagnostyka
Chorobę diagnozuje się na podstawie typowych objawów i podstawowego badania w gabinecie lekarskim, jak również wykonując testy laboratoryjne- serologiczne na podstawie próbki z krwi lub mikrobiologiczne, wykorzystując jako materiał do analizy wymaz z gardła.
Krztusiec u dziecka jak wykryć? Jeśli mały pacjent miał kontakt z chorym na koklusz i pojawiają się u niego typowe symptomy choroby, to diagnoza stawiana jest od razu i nie wymaga potwierdzenia. Lekarz natychmiast wdraża właściwą antybiotykoterapię. Do 3 tygodni od pojawienia się symptomów krztuśca warto wykonać wymaz mikrobiologiczny z gardła. Obecność bakterii- Bordetella pertussis w próbce potwierdza infekcję. Najczęściej wykorzystywaną metodą diagnostyczną, pozwalającą na wykrycie materiału genetycznego patogenu, jest PCR. W przypadku infekcji trwających ponad 2 tygodnie zaleca się wykonanie oznaczenia przeciwciał IgG przeciwko toksynie krztuścowej. Wysoki poziom przeciwciał jest charakterystyczny również dla osób szczepionych przeciwko kokluszowi, szczególnie w okresie ostatniego roku. Przyjmuje się zwykle, że wykrycie przeciwciał klasy IgG w stężeniu 100–125 IU/ml świadczy o aktualnym zakażeniu. Wartości poniżej 100 IU/ml występują u osób szczepionych lub po chorobie. Podobnie diagnozuje się krztusiec u dorosłego.
Jak leczyć krztusiec u dziecka i dorosłego
Jeśli przedmiotowe lub laboratoryjne badanie na krztusiec potwierdza chorobę, należy wdrożyć odpowiednią antybiotykoterapię. Koklusz to choroba o podłożu bakteryjnym, więc zastosowanie tego typu farmaceutyków, jest jak najbardziej wskazane. Najlepiej jeśli leczenie zostanie rozpoczęte do 3 tygodni od wystąpienia napadów kaszlu. Gdy antybiotyk zostanie podany w nieżytowej (inkubacyjnej) fazie choroby, czyli zanim jeszcze rozwinie się kaszel, może zahamować rozwój choroby. Antybiotykoterapia wdrożona w fazie napadowej infekcji skraca okres zaraźliwości, ale nie wpływa znacząco na jej przebieg.
Krztusiec- antybiotyki zwykle stosowane to azytromycyna lub klarytromycna. Leczenie trwa zazwyczaj od 5 do 14 dni, w zależności od zastosowanego preparatu oraz rekomendacji lekarza. Podczas i po antybiotykoterapii warto pamiętać o stosowaniu probiotyku, który pozwoli przywrócić równowagę flory bakteryjnej przewodu pokarmowego.
Ważne jest również leczenie objawowe, tj. sięganie po leki i domowe sposoby łagodzące symptomy choroby. W przypadku krztuśca sprawdzą się:
- Leki przeciwgorączkowe- jak paracetamol, ale także ibuprofen oraz naproksen w przypadku osób dorosłych, które to działają również przeciwzapalnie,
- Leki przeciwkaszlowe- hamujące odruch kaszlu zawierające kodeinę, dekstrometrfan dla dorosłych, bądź bezpieczną substancję dla dzieci od 2. roku życia- lewodropropizynę, np. syrop Levopront, Levosol,
- Spraye i pastylki do ssania na gardło nawilżające śluzówkę i wspomagające jej regenerację- co jest szczególnie ważne kiedy kaszel trwa długo i drogi oddechowe są mocno podrażnione,
- Inhalacje- warto wykonywać nebulizacje z izotonicznym roztworem chlorku sodu oraz z dodatkiem kwasu hialuronowego czy inhalacje z ziołowych naparów bądź olejków eterycznych, wpływających łagodząco na drogi oddechowe,
- Leki na katar w nieżytowej fazie choroby, np. udrażniające sprye do nosa z xylometazoliną lub oksymetazoliną bądź hipertoniczny roztwór wody morskiej.
W czasie choroby ważne są również: odpoczynek, nawodnienie pacjenta oraz jego izolacja, ponieważ jak już wspomniano, pałeczki krztuśca to patogen o wysokiej zaraźliwości. W ciężkich przypadkach stosuje się też tlenoterapię i leki rozkurczające drogi oddechowe. Niekiedy chory na krztusiec musi poddać się hospitalizacji.
Niestety, jak na razie nie ma leków o udowodnionej skuteczności, które pozwoliłyby całkowicie łagodzić napady kaszlu krztuścowego.
Czy krztusiec jest wyleczalny?
Wiele osób zastanawia się- czy krztusiec jej wyleczalny? Oczywiście, że tak! Szczególnie przy szybkim rozpoznaniu choroby i podjęciu odpowiedniego leczenia antybiotykowego. Problem stanowi jednak brak właściwej diagnozy i podjęcia leczenia, co skutkuje poważnymi powikłaniami i rozprzestrzeniania się infekcji w społeczeństwie.
Nieleczony krztusiec u dorosłych i dzieci- powikłania
Osoba szczepiona na krztusiec, z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym, u której wdrożono leczenie, zwykle nie musi zmagać się z powikłaniami po przebytej infekcji. Krztusiec najbardziej niebezpieczny jest dla noworodków i niemowląt. W ich przypadku najczęściej dochodzi do poważnych powikłań, a niekiedy choroba kończy się dla nich śmiercią. Ma to związek ze słabym funkcjonowaniem układu odpornościowego dziecka po narodzinach oraz brakiem ochrony w postaci pełnej dawki szczepionki. Na ciężki przebieg choroby oraz pojawienie się komplikacji pochorobowych narażeni są także: seniorzy, osoby z osłabionym układem odpornościowym, a także chorzy na astmę i inne schorzenia dróg oddechowych.
Do powikłań pokrztuścowych należą m.in.:
- Zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym wywołane nadkażeniem pneumokokami (więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule: Pneumokoki- objawy zakażenia, leczenie i szczepienie),
- Zapalenie ucha środkowego,
- Uszkodzenie płuc, m.in. niedodma, rozstrzenie oskrzeli,
- Encefalopatia- uszkodzenie mózgu objawiające się napadami drgawek, zaburzeniami świadomości, niedowładami i uszkodzeniem nerwów czaszkowych; stanowi zagrożenie szczególnie dla niemowląt i może prowadzić do trwałego kalectwa,
- Zaburzenia snu, wywołane nocnymi atakami kaszlu,
- Popuszczanie moczu,
- Spadek masy ciała,
- Pęknięcia żeber,
- Niedotlenienie, co stanowi zagrożenie dla dzieci,
- Wywołanie krwawienia do mózgu (udaru),
- Przepuklina pachwinowa.
Krztusiec- kaszel jest na tyle męczącym objawem, że gdy utrzymuje się dłużej, prowadzi do znacznego pogorszenia samopoczucia pacjenta oraz jego kondycji fizycznej. Chory po kilku tygodniach z napadami kaszlu jest wycieńczony.
Krztusiec w ciąży- zagrożenia
Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w III trymestrze ciąży. Istnieje wówczas największe ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko w pierwszych tygodniach po porodzie. Jak już wspomniano, koklusz jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków i niemowląt i stanowi w ich przypadku chorobę zagrażającą życiu. Dlatego też zaleca się szczepienia na krztusiec dla kobiet w ciąży, które nie były szczepione w dorosłości. Natomiast w przypadku bezpośredniego kontaktu osoby zainfekowanej z ciężarną wdraża się profilaktyczne podanie antybiotyku, o czym zawsze decyduje lekarz.
Szczepienia na krztusiec- profilaktyka zakażeń
Szczepienia na krztusiec są dostępne w Polsce od lat 50. XX wieku. Obecnie są one obowiązkowe w ramach kalendarza szczepień dla dzieci, ale zaleca się także dawki przypominające dla dorosłych co 10 lat. Szczepienia na krztusiec są bardzo skuteczne, chociaż ich efektywność z czasem maleje. Badania pokazują, że pełne szczepienie chroni przed krztuścem w około 80–90%, a w przypadku zachorowania objawy są zwykle znacznie łagodniejsze i rzadziej występują powikłania. Warto zwrócić jednak uwagę, że na rynku nie ma szczepionki zawierającej jedynie antygeny krztuśca, ale skoniugowane preparaty składające się również z toksoidu błoniczego, tężcowego, a nawet inaktywowanego wirusa polio, rekombinowanego antygenu WZW typu B oraz polisacharydu Haemophilus influenzae. Z tego też powodu osoby dorosłe zwykle nie powtarzają szczepienia na krztusiec.
Zgodnie z programem szczepień ochronnych obowiązkowe szczepienia przeciwko krztuścowi obejmują 3 dawki szczepienia podstawowego do podania od 2. do 6. miesiąca życia oraz 2 dawek przypominających dzieciom w wieku 16.–18. miesięcy oraz 6 lat.
Obecnie w Polsce obserwuje się wzrost zachorowań na krztusiec. Sytuacja ta staje się coraz bardziej niebezpieczna i oznacza, że dorośli nie stosują dawek przypominających szczepionki, stanowiąc tym samym źródło zakażenia dla osób wrażliwych na chorobę w tym kobiet w III trymestrze ciąży oraz niemowląt. Odpowiednia diagnostyka krztuśca, przestrzeganie zleceń dotyczących szczepień oraz szybkie wdrażanie leczenia pozwoli na zahamowanie rozprzestrzeniania się choroby.
Bibliografia:
- https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/krztusiec-dlaczego-jest-grozny
- Kuchar E.; Krztusiec – nowa odsłona znanej choroby w erze powszechnych szczepień; Po dyplomie 2019; link: https://podyplomie.pl/krztusiec/posts/284.krztusiec-nowa-odslona-znanej-choroby-w-erze-powszechnych-szczepien-c7e15a91-f989-4ec0-93a4-56730abe2ae2?srsltid=AfmBOoqFBeSmT7t3pfVy_P-tk6UnnRQU2mWr88OFcHLf7TwFRC7Iubmk
- European Centre for Disease Prevention and Control; Laboratory diagnosis and molecular surveillance of Bordetella pertussis; link: https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/wytyczne/blonica-tezec-krztusiec-wytyczne/321714,diagnostyka-laboratoryjna-zakazen-bordetella-pertussis
- Kuchar E.; Krztusiec - objawy, przebieg, leczenie, powikłania, zapobieganie; https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158166,krztusiec-objawy-przebieg-leczenie-powiklania-zapobieganie
