Malaria to choroba powodowana przez pasożyty, która rozwija się u osób podróżujących do obszarów tropikalnych i subtropikalnych. Szczególnie niebezpieczna jest malaria o ciężkim przebiegu, która może powodować groźne dla zdrowia i życia powikłania. Jakie są pierwsze objawy malarii? Czy malaria jest zaraźliwa? Jak można zapobiegać rozwojowi zimnicy? Czy możliwe jest szczepienie na malarię?
1. Malaria – co to za choroba?
2. Co wywołuje malarię?
3. Malaria – objawy
4. Malaria – leczenie
5. Profilaktyka malarii
Malaria – co to za choroba?
Malaria, inaczej zimnica, jest chorobą pasożytniczą, która przenoszona jest przez komary. Stanowi ona istotne zagrożenie dla osób podróżujących do tropików i subtropików. Jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych rozwijających się u osób udających się w te obszary. Każdego roku na malarię choruje ok. 2 miliardy ludzi. Zimnica może mieć różny przebieg, od łagodnego po ciężki. Choroba ta stwarza ryzyko rozwoju poważnych powikłań, które stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta.
Osoby zauważające pierwsze objawy malarii powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który zaleci odpowiednie leczenie. Wspomagającą rolę w terapii pełnić mogą dostępne bez recepty leki, które łagodzą pojawiające się w przebiegu zimnicy objawy. Przydatne są leki na gorączkę, które jednocześnie zmniejszają ból głowy i bóle mięśniowo-stawowe. Duże znaczenie ma profilaktyka malarii, dzięki której można ograniczyć ryzyko zarażenia się malarią.
Co wywołuje malarię?
Malaria (zimnica) to choroba wywoływana przez pierwotniaki, a dokładniej przez zarodźce Plasmodium spp. Poznanych jest 5 gatunków zarodźca malarii, z których za najgroźniejszego dla człowieka uchodzi zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum). Malarię o ciężkim przebiegu może wywołać również zarodziec małpi (Plasmodium knowlesi). Dawniej uważano, że może on wywołać malarię jedynie u małp. Obecnie jednak wiemy, że odpowiada on również za występowanie zimnicy u człowieka. Pozostałe gatunki zarodźca malarii to zarodziec ruchliwy, owalny i pasmowaty, które mają jednak mniejsze znaczenie w kontekście rozwoju zimnicy o poważniejszym przebiegu u ludzi.
Malaria – występowanie zarodźców malarii dotyczy głównie krajów tropikalnych i subtropikalnych. Malaria w Polsce wykrywana jest u osób, które podróżowały do tych obszarów. Choroba ta najczęściej rozwija się w wyniku ukąszenia przez komara, w którego ślinie obecne są zarodźce malarii.
Ciekawy jest cykl rozwojowy zarodźca malarii. Do zarażenia chorobą u człowieka może dojść w wyniku ugryzienia przez samicę komara. Podczas ukłucia, owad ten wprowadza do krwi człowieka tzw. sporozoity, czyli inwazyjną postać zarodźca. Z krwią sporozoity przenoszone są do wątroby, w której komórkach ulegają intensywnemu namnażaniu. Po pewnym czasie już w innej formie ponownie przedostają się do naczyń krwionośnych. Posiadają wówczas zdolność do wnikania do wnętrza krwinek czerwonych, w których znów ulegają określonym przemianom. W dalszej kolejności dochodzi do pękania krwinek czerwonych. Uwolnione wówczas zostają produkty przemiany materii zarodźca oraz postacie zarodźca, które atakują kolejne erytrocyty. Część powstałych w wątrobie form pasożyta przekształca się gametocyty, które mogą zostać wessane przez komara podczas kolejnego ukąszenia. W ciele komara dochodzi do następnych przemian, w wyniku których owad ten może zarazić kolejną osobę zarodźcem malarii.
Czy malaria jest zaraźliwa? Zimnica jest chorobą, która w zdecydowanej większości przypadków nie przenosi się z człowieka na człowieka. Do zarażenia malarią dochodzi głównie w wyniku ugryzienia komara, w którego ślinie obecne są zarodźce. Chorobą tą nie można więc zarazić się w taki sposób, w jaki dochodzi do rozprzestrzeniania się przeziębienia czy grypy. Możliwe (choć bardzo rzadkie) jest jednak zarażenie się zimnicą podczas transfuzji krwi lub poprzez kontakt z igłą, na której obecne są omawiane pasożyty. Do zarażenia malarią może też dojść podczas ciąży lub porodu, jeśli we krwi matki obecne są zarodźce.
Malaria – objawy
Pierwsze objawy malarii nie pojawiają się w krótkim czasie po ugryzieniu komara. Musi minąć kilka dni, w ciągu których zarodziec ulega określonym przemianom. Dopiero kiedy pasożyt ten po opuszczeniu komórek wątroby przenika do krwinek czerwonych, a następnie powoduje ich pękanie, pojawiają się pierwsze oznaki infekcji. Najczęściej pierwsze objawy malarii występują po 10-15 dniach od zarażenia pierwotniakiem. Zazwyczaj są to:
- gorączka z silnymi dreszczami i uczuciem zimna – stąd też wzięła się nazwa „zimnica”. U większości pacjentów w pierwszej kolejności pojawiają się dreszcze, a dopiero później wysoka gorączka,
- silne osłabienie, spadek samopoczucia,
- bóle głowy, mięśni, czasami kaszel.
Najbardziej typowym objawem malarii są dreszcze i gorączka. Jak powszechnie wiemy, są to dolegliwości, które mogą wystąpić przy różnego rodzaju infekcjach, co może utrudniać prawidłowe rozpoznanie zimnicy. U części osób gorączka i dreszcze naprzemiennie ulegają nasileniu i ustępują. U większości pacjentów symptomy te utrzymują się jednak stale przez kilka dni. Czasami towarzyszą im też dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, bóle brzucha i biegunka. Częściej objawy te pojawiają się u dzieci niż u osób dorosłych.
Objawy malarii mogą mieć różne nasilenie. U osób, które ponownie chorują na zimnicę, dolegliwości są zazwyczaj mniej nasilone. Na ciężki przebieg choroby narażone są głównie mały dzieci poniżej 5 roku życia, kobiety ciężarne, seniorzy, pacjenci z chorobami współistniejącymi oraz osoby z zaburzeniami odporności lub niedożywieniem. Malaria może prowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Szczególnie niebezpieczna jest mózgowa postać malarii, w której przebiegu mogą pojawić się zaburzenia świadomości, drgawki, nasilona senność i zaburzenia psychiczne. Inne możliwe powikłania malarii o ciężkim przebiegu to:
- ostra niewydolność nerek,
- kwasica mleczanowa,
- hiponatremia,
- zaburzenia pracy serca i silny spadek ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia pracy wątroby,
- skaza krwotoczna,
- duszności, niewydolność oddechowa.
Malaria – leczenie
Jakie lekarstwo na malarię jest skuteczne? W leczeniu malarii wykorzystanie znajdują różne preparaty, które dobiera się m.in. na podstawie stanu pacjenta oraz samego przebiegu choroby. Często stosowana jest chlorochina. Lekarz może zalecić też artemeter i lumefantrynę, atowakwon i proquanil, chininę, meflochinę, tetracyklinę lub doksycyklinę. Część chorych wymaga intensywnego leczenia w szpitalu. Ważne jest bowiem monitorowanie na bieżąco stanu zdrowia pacjenta oraz funkcjonowania narządów wewnętrznych.
Wspomagająco, przy łagodnych postaciach malarii, jeśli nie jest wymagana hospitalizacja, można też stosować leki objawowe. Zmniejszają one nieprzyjemne dolegliwości, których doświadcza pacjent i poprawiają jego komfort. Można sięgnąć po leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
Czy malaria jest uleczalna? Jeśli pacjent choruje na łagodniejszą postać malarii, a dodatkowo szybko zostanie mu udzielona odpowiednia pomoc, może całkowicie wyzdrowieć. Gorsze rokowania dotyczą osób, u których zimnica ma ciężki przebieg i powoduje poważne powikłania. U tych pacjentów choroba ta może być śmiertelna.
Lek na malarię dobierany jest indywidualnie do przebiegu choroby i stanu zdrowia pacjenta. Wspomagająco u pacjentów niewymagających hospitalizacji można stosować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Chorzy wymagają też regularnego nawadniania oraz odpoczynku.
Profilaktyka malarii
Mając na uwadze częste występowanie zimnicy w krajach tropikalnych, podczas planowania wyjazdu warto pomyśleć o odpowiedniej profilaktyce. Wskazana jest więc konsultacja z lekarzem, który może zalecić odpowiednie leki przeciwmalaryczne, ograniczające ryzyko rozwoju malarii. Szczepionki na malarię w Polsce nie są dostępne. Można natomiast wprowadzić tzw. chemioprofilaktykę malarii, która polega właśnie na stosowaniu leków mogących zwiększyć ochronę pacjenta przed zachorowaniem.
Preparaty przeciw owadom również mogą zmniejszyć ryzyko zarażenia zarodźcem malarii. Podróżując do krajów o wysokim ryzyku zachorowania na zimnicę, warto pamiętać o zabraniu repelentów zapewniających wysoką ochronę przed owadami. Dobrze jest też w miarę możliwości zakrywać jak największą powierzchnię ciała, szczególnie w okresach, w których aktywność komarów jest największa. Okna warto zabezpieczyć moskitierą. O preparatach odstraszających komary można przeczytać w artykule: Opaski, spraye a może plastry – skuteczne środki na komary.
Nie ma metody, która zapewni 100% ochrony przed zachorowaniem. Można jednak łączyć wszystkie dostępne sposoby profilaktyki malarii, aby w możliwie jak największym stopniu zmniejszyć ryzyko zarażenia zarodźcem malarii.
Malaria jest groźną chorobą, która może powodować poważne, zagrażające życiu powikłania. Warto mieć świadomość jej wystąpienia i być uważnym na wszelkie niepokojące objawy, które pojawiają się po powrocie z obszarów tropikalnych. Znajomość choroby i związanych z nią symptomów może skłonić pacjenta do niezwłocznego zgłoszenia się do lekarza i uzyskania odpowiedniej pomocy medycznej. Szybkie wdrożenie terapii daje szanse na całkowite wyleczenie.
Bibliografia:
- Buck E., Finnigan N.A. Malaria. [Updated 2023 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551711/
- Akinosoglou K.A. Zasady postępowania w przypadku malarii u osób dorosłych. Medycyna po Dyplomie 2012, 06.
- Kajfasz P. T. Ciężka powikłana zimnica ze szczególnym uwzględnieniem malarii mózgowej. Neurologia po Dyplomie, 2014, 05.
- Fikadu M., Ashenafi E. Malaria: An Overview. Infect Drug Resist. 2023 May 29;16:3339-3347. doi: 10.2147/IDR.S405668. PMID: 37274361; PMCID: PMC10237628.
