Infekcje powodowane przez pneumokoki są szczególnie groźne dla małych dzieci, osób starszych oraz pacjentów z zaburzeniami odporności. Szczyt zachorowań przypada na okres zimy i wczesnej wiosny. Jakie objawy mogą sugerować zakażenie pneumokokami? Jak leczyć infekcję? Dowiedz się też, jakie szczepienia przeciwko pneumokokom są dostępne oraz u jakich grup pacjentów są obowiązkowe, a u jakich zalecane.
1. Pneumokoki – co to?
2. Jak dochodzi do zarażenia pneumokokami?
3. Pneumokoki u dzieci i dorosłych – jakie choroby mogą powodować?
4. Pneumokoki – objawy choroby
5. Pneumokoki - leczenie
6. Szczepienie przeciw pneumokokom
Pneumokoki – co to?
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) to bakterie beztlenowe, które zazwyczaj występują w parach. Stąd też wzięła się ich dawniej stosowana nazwa – dwoinki zapalenia płuc. Pneumokoki często bowiem prowadzą właśnie do rozwoju zapalenia płuc. Nie jest to jedyna choroba, która mogą wywołać te patogeny. Pneumokoki to bakterie o kulistym kształcie należące do paciorkowców. Są szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci poniżej 2 roku życia, a także dla osób starszych. O pneumokokach najwięcej mówi się w sezonie jesienno-zimowym, ponieważ to właśnie zimą odnotowywana jest największa liczba infekcji, których są one źródłem.
Szczepienia na pneumokoki są najlepszą metodą zapobiegania chorobie. Dostępne szczepionki mają udowodnioną skuteczność i bezpieczeństwo. W razie wystąpienia choroby powodowanej przez pneumokoki, podstawową rolę w leczeniu pełnią antybiotyki.
Pneumokoki – co to jest? Pneumokoki to bakterie należące do paciorkowców, które mogą wywoływać różnego rodzaju infekcje. Szczególnie niebezpieczne są dla małych dzieci, osób starszych oraz pacjentów z zaburzeniami odporności.
Jak dochodzi do zarażenia pneumokokami?
Pneumokokami najczęściej zarażamy się drogą kropelkową. Źródłem zakażenia może być osoba kaszląca, która zachorowała lub jest nosicielem paciorkowców. Nosicielstwo tych patogenów jest bowiem dość powszechne. Zgodnie z szacunkami, nawet 40-50% zdrowych dzieci może być nosicielami paciorkowców. Wśród dorosłych odsetek ten jest mniejszy i wynosi 20-30%. U nosicieli pneumokoki w nosie i gardle nie powodują rozwoju choroby. Możliwe jest jednak zarażenie innych osób, u których kontakt z pneumokokami może prowadzić do rozwoju infekcji.
Sam kontakt z paciorkowcami nie jest jeszcze jednoznaczny z rozwojem choroby. To, czy rozwinie się zakażenie, zależy od zjadliwości patogenu, a także stanu układu odpornościowego. Z tego też powodu, zarażenie pneumokokami jest groźniejsze u najmłodszych dzieci, u których układ immunologiczny nie funkcjonuje jeszcze w pełni sprawnie, u starszych pacjentów, którzy obciążeni są chorobami przewlekłymi, a także u osób z zaburzeniami odporności.
Pneumokoki u dzieci i dorosłych – jakie choroby mogą powodować?
Bakterie pneumokoki mogą prowadzić do rozwoju różnego rodzaju infekcji. Z tymi patogenami najbardziej kojarzone jest pneumokokowe zapalenie płuc. Bakterie Streptococcus pneumoniae odpowiadają za ok. 30% wszystkich przypadków pozaszpitalnego zapalenia płuc. Pneumokoki mogą wywołać też zapalenie ucha środkowego, o którym można przeczytać w artykule: Zapalenie ucha u dziecka – przyczyny, leczenie i profilaktyka. Kolejną chorobą wywoływaną przez te patogeny może być pneumokokowe zapalenie zatok przynosowych. Ta przypadłość jest zazwyczaj wynikiem nadkażenia bakteryjnego. Oznacza to, że u większości pacjentów rozwija się ostra infekcja wirusowa, która z czasem ulega nadkażeniu przez bakterie.
Pneumokoki to bakterie, które mogą prowadzić także do rozwoju pneumokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsy. Są to jedne z najcięższych możliwych zakażeń, do których może prowadzić zakażenie pneumokokami.
Pneumokoki – objawy choroby
Pneumokoki – objawy u dziecka i dorosłego różnią się w zależności od rodzaju infekcji wywołanej przez te bakterie. Pneumokokowe zapalenie płuc najczęściej ma ostry i intensywny początek. Pojawia się wysoka gorączka, dreszcze, przyspieszone tętno, ból w klatce piersiowej oraz mokry kaszel. Czasami występuje też duszność i sinica. Stan pacjenta zazwyczaj w dość krótkim czasie ulega pogorszeniu.
Pneumokokowe zapalenie ucha środkowego objawia się silnym bólem ucha i gorączką. Pneumokoki – objawy u dzieci z zapaleniem ucha są podobne, niezależnie od tego, czy infekcja powodowana jest przez wirusy czy bakterie. Bez udania się do lekarza i przeprowadzenia odpowiednich badań, rodzic sam nie rozpozna, jakie podłoże ma rozwijająca się infekcja.
Zapalenie zatok powodowane przez pneumokoki, jak zostało już wspomniane, zazwyczaj jest następstwem infekcji wirusowej. Można więc zaobserwować, że po chwilowym ustępowaniu objawów i poprawie samopoczucia pacjenta, jego stan ulega nagłemu i silnemu pogorszeniu. Często świadczy to właśnie o nadkażeniu bakteryjnym. Charakterystycznymi objawami pneumokokowego zapalenia zatok jest jednostronny wyciek ropnej wydzieliny z nosa, silny ból w okolicy zatok, który też może być jednostronny, a także wysoka temperatura ciała.
Pneumokoki – objawy u dziecka, w zależności od rodzaju infekcji pneumokokowej, są różne. Ich cechą wspólną jest jednak nagłe wystąpienie objawów, ich duża intensywność i szybko pogarszający się stan zdrowia małego pacjenta.
Pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsa to stany zagrażające życiu, które wymagają pilnego udzielenia pomocy medycznej. Choć rozwijają się rzadko, warto mieć świadomość ich wystąpienia. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wiąże się z gorączką, sztywnością karku, bólami głowy, nadwrażliwością na światło i innego rodzaju bodźce, a czasami również wymiotami. Brak leczenia skutkuje stopniowym pogarszaniem stanu zdrowia chorego. Sepsa przebiega z gorączką, przyspieszeniem oddechu i tętna. Zaburzeniu ulega praca poszczególnych narządów. Sepsa początkowo może przebiegać mało charakterystycznie, przez co bywa trudna w rozpoznaniu.
Pneumokoki – leczenie
Pacjenci wielokrotnie zastanawiają się, „czy pneumokoki można wyleczyć”. Zakażenie pneumokokowe wymaga prawidłowego rozpoznania i wdrożenia leczenia. W tym przypadku wykorzystywane są antybiotyki. Jeśli stan pacjenta z pneumokokowym zapalaniem płuc nie jest ciężki, zazwyczaj możliwe jest leczenie w warunkach domowych. Po wdrożeniu antybiotykoterapii, chory zaczyna odczuwać poprawę stanu zdrowia już po 2-3 dobach. Na pełne wyleczenie trzeba jednak poczekać nieco dłużej.
Antybiotyki są stosowane również przy innego rodzaju infekcjach powodowanych przez pneumokoki. Dodatkowo, warto zadbać o regularne przyjmowanie płynów i odpoczynek. W celu poprawy komfortu i samopoczucia pacjenta z zapaleniem zatok, wspomagająco można sięgnąć też po preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykule: Zapalenie zatok – sposoby na ból zatok i katar.
Szczepienie przeciw pneumokokom
Szczepienia na pneumokoki dla dorosłych i dzieci stanowią skuteczną metodę zapobiegania groźnym infekcjom powodowanym przez te paciorkowce. W Polsce obecnie dostępne są 2 szczepionki skoniugowane przeciw pneumokokom. W ich składzie nie ma żywych bakterii. Obecne są natomiast antygeny polisacharydowe z otoczki bakterii. W zależności od ilości różnych polisacharydów dostępna jest szczepionka 10-walentna (Synflorix) i 13-walentna (Prevenar-13).
Szczepienie pneumokoki – ile dawek? W ogólnej populacji dzieci, a także u dzieci urodzonych przedwcześnie, ale w co najmniej 27 tygodniu ciąży lub też u dzieci z grupy ryzyka inwazyjnej choroby pneumokokowej szczepienie przeprowadzane jest łącznie w 3 dawkach. Natomiast u dzieci urodzonych przed 27 tygodniem ciąży konieczne jest podanie leku w 4 dawkach.
Kiedy szczepić na pneumokoki? Pierwsze dawki podawane są w 1 roku życia dziecka. W ogólnej populacji dzieci szczepionka podawana jest w 2 dawkach w zachowaniem 8-tygodniowego odstępu. Trzecia dawka uzupełniająca wstrzykiwana jest natomiast w 2 roku życia. W drugim przypadku, gdy dziecko ma otrzymać łącznie 4 dawki leku, pierwsze 3 dawki podawane są w 1 roku życia, z zachowaniem ok. 1-miesięcznych odstępów. Ostatnia (czwarta) dawka przypominająca podawana jest w 2 roku życia.
Obowiązkowe szczepienia ochronne zostały wprowadzone w roku 2017. Dla dzieci urodzonych po 31.12.2016 są więc one bezpłatne. Zaleca się jednak poddawać szczepieniom również pozostałe dzieci, urodzone przed tym okresem. W tym jednak przypadku, koszt szczepionki muszą ponieść opiekunowie. Szczepienia są rekomendowane również osobom po 50. roku życia oraz pacjentom obciążonym chorobami przewlekłymi, którzy są bardziej narażeni na ciężki przebieg infekcji pneumokokowej i rozwój powikłań. Szczepienia dla osób powyżej 65 roku życia chorujących przewlekle i należących do grup ryzyka są bezpłatne.
Objawy po szczepieniu przeciw pneumokokom – niepożądane odczyny poszczepienne mogą wystąpić po każdym szczepieniu, w tym również po szczepieniu przeciwko pneumokokom. Najczęściej pojawiają się: zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk, ból, a także rozdrażnienie, podwyższona temperatura ciała i spadek łaknienia. Pacjent może też być bardziej senny niż standardowo. Poważne działania niepożądane występują rzadko lub bardzo rzadko.
Szczepienia ochronne przeciwko pneumokokom znacząco ograniczają ryzyko wystąpienia infekcji powodowanej przez te paciorkowce. Zmniejszają też ciężkość przebiegu choroby, jeśli ta się rozwinie. Warto jednak mieć na uwadze, że szczepionka nie zapewnia 100% ochrony przed zakażeniem. Chroni ona przed najczęściej występującymi serotypami bakterii, ale nie przed wszystkimi. Nadal warto więc pamiętać o konieczności regularnego mycia rąk i unikaniu kontaktu z osobami chorymi.
Bibliografia:
- Al-Jumaili A., Dawood H.N., Ikram D., Al-Jabban A. Pneumococcal Disease: Global Disease Prevention Strategies with a Focus on the Challenges in Iraq. Int J Gen Med. 2023 May 29;16:2095-2110. doi: 10.2147/IJGM.S409476.
- Dion C.F., Ashurst J.V. Streptococcus pneumoniae. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470537/
- Informacje dotyczące szczepień przeciwko pneumokokom dostępne na stronie: https://szczepienia.pzh.gov.pl/Charakterystyka Produktu Leczniczego Synflorix i Prevenar 13.
