Bezsenność to powszechny problem, który częściej dotyczy kobiet oraz osób starszych. Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna, która w pierwszej kolejności zalecana jest pacjentom z bezsennością? Jakie leki na bezsenność skutecznie łagodzą zaburzenia snu i poprawiają jakość życia pacjentów?
1. Bezsenność – czy to tylko problem ze spaniem?
2. Problemy ze snem – przyczyny
3. Bezsenność – leczenie
4. Jakie leki na bezsenność dostępne są bez recepty?
Bezsenność – czy to tylko problemy ze spaniem?
Czym jest bezsenność? Bezsenność to grupa zaburzeń snu, których cechą wspólną jest przesypianie zbyt małej ilości czasu w stosunku do potrzeb. Jest to powszechny problem, dotyczący ok. 19% populacji. W Polsce, zgodnie z szacunkami, odsetek ten może sięgać nawet 35%. Bezsenność nie ogranicza się tylko do problemów ze spaniem. Osoba która jest niewyspana ma trudności z prawidłowym funkcjonowaniem w ciągu dnia. Dotyczy to zarówno aspektów fizycznych, jak i psychicznych. Zaburzenia snu powodują, że pacjent jest zmęczony i osłabiony. Inne możliwe konsekwencje bezsenności to:
- pogorszenie koncentracji i pamięci,
- trudności z utrzymaniem uwagi,
- rozdrażnienie,
- pogorszenie samopoczucia i nastroju w ciągu dnia,
- senność w ciągu dnia,
- spadek efektywności w pracy.
U osób zmagających się z bezsennością, ryzyko wypadków komunikacyjnych jest większe. Poza tym, problemy ze snem mogą sprzyjać rozwojowi niektórych chorób, w tym m.in. nadciśnienia tętniczego i choroby wieńcowej. Uważa się, że bezsenność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia depresji, cukrzycy i otyłości. Jak widać, bezsenność nie ogranicza się tylko do zwykłych problemów ze spaniem. Może ona w znaczącym stopniu obniżać jakość życia pacjenta i pogarszać jego nastrój, wpływając negatywnie zarówno na jego życie prywatne, jak i zawodowe.
Problemy ze snem – przyczyny
Bezsenność – przyczyny tej choroby są zróżnicowane. Wielu specjalistów uważa, że problemy ze snem wynikają z jednoczesnego zaistnienia 3 czynników: predysponujących, prowokujących i podtrzymujących (tzw. „model 3P”):
- czynniki predysponujące – niezależne od pacjenta, takie jak wiek (osoby starsze częściej mają problemy ze snem), płeć (kobiety częściej skarżą się na bezsenność), cechy osobowości,
- czynniki prowokujące – silny stres (np. wywołany śmiercią bliskiej osoby albo dużą presją w pracy), spanie w innym miejscu, wprowadzenie do leczenia nowego preparatu, który może wywoływać zaburzenia snu,
- czynniki podtrzymujące – niewłaściwa higiena snu, korzystanie z używek które mogą powodować problemy ze snem (np. kawa w godzinach wieczornych).
Sporadycznie pojawiające się problemy z zaśnięciem lub utrzymaniem ciągłości snu są normalne i zdarzają się niemalże każdemu. Jest to tzw. bezsenność przygodna lub bezsenność krótkotrwała. Połączenie wszystkich trzech wymienionych wyżej czynników powoduje, że u pacjenta może rozwinąć się bezsenność przewlekła.
Zaburzenia snu mogą pojawić się również u osób, które podróżując zmieniają strefę czasową. Praca na różne zmiany także rozregulowuje rytm snu i czuwania, co zwiększa ryzyko pojawienia się problemów ze snem. Wreszcie, bezsenność może wynikać z takich schorzeń jak depresja, choroba Alzheimera, bezdech senny czy zespół niespokojnych nóg. Zaburzenia snu występują też u kobiet w okresie menopauzy. Najczęściej odczuwalne są wówczas też inne dolegliwości, o których można przeczytać w artykule: Menopauza – jak złagodzić jej najczęstsze objawy?
Bezsenność – leczenie
Jak leczyć bezsenność? W pierwszej kolejności, zalecana jest tzw. terapia poznawczo-behawioralna. Najlepiej gdyby była ona prowadzona przez psychoterapeutę lub psychologa doświadczonego w leczeniu bezsenności, jednak w praktyce rzadko jest to stosowane. W ramach terapii, pacjent z bezsennością zapoznaje się z prawidłową higieną snu i sposobami na relaksację organizmu. Istotne jest uregulowanie pory snu i wstawania. Chorym zaleca się chodzenie spać codziennie o tej samej porze. Musi być ona dostosowana indywidualnie do trybu życia chorego. Sypialnia powinna być miejscem tylko do spania (i aktywności seksualnych). Istotne jest utrzymywanie w niej chłodniejszej temperatury (zazwyczaj 16-19 stopni). Pamiętajmy o jej częstym wietrzeniu.
Problemy ze snem – domowe sposoby, które mogą pomóc złagodzić bezsenność to również wyeliminowanie kawy, coli i alkoholu w godzinach wieczornych. Warto zrezygnować też z palenia papierosów, które mogą zaburzać sen. Przed położeniem się do łóżka istotne jest ograniczenie ilości docierających do pacjenta bodźców. Korzystanie z laptopa lub telefonu, czytanie ekscytującej książki lub oglądanie emocjonującego filmu raczej nie pomoże zasnąć. Podczas wybudzeń nocnych lepiej nie sprawdzać godziny, tylko starać się wyciszyć i zrelaksować. Inny domowy sposób na bezsenność to odprężająca kąpiel przed snem z olejkiem lawendowym i przyciemnionym oświetleniem. Osobom zmagającym się z bezsennością zalecany jest też aktywny tryb życia. Sport, uprawiany regularnie (ale nie na krótko przed porą snu) wpływa korzystnie na sen.
Wymienione zasady higieny snu i domowe sposoby na bezsenność skracają czas zasypiania i zmniejszają ilość nocnych wybudzeń. W efekcie, poprawiają jakość snu.
Bezsenność u każdego pacjenta powinna być rozpatrywana indywidualnie. Aby leczenie zaburzeń snu było skuteczne, konieczne jest ich prawidłowe zdiagnozowanie. Problemy ze snem są poważną przypadłością, która istotnie obniża jakość życia pacjentów i utrudnia wykonywanie codziennych aktywności.
Jakie leki na bezsenność dostępne są bez recepty?
Bezsenność – leczenie przy pomocy odpowiednich preparatów wprowadza się wtedy, gdy terapia poznawczo-behawioralna nie przynosi wystarczających efektów. Należy jednak mieć na uwadze, że stosowanie leków powinno iść w parze z zadbaniem o higienę snu. Leki na bezsenność na receptę niestety niosą ryzyko uzależnienia, a poza tym nie działają przyczynowo. Oznacza to, że nie eliminują przyczyny bezsenności, tylko zmniejszają jej objawy.
Bezpieczniejsze w stosowaniu są tabletki na bezsenność dostępne bez recepty. Przy problemach ze snem wiele osób sięga po melatoninę. Rzeczywiście, leki z melatoniną mogą pomóc w regulacji rytmu snu i czuwania. Ułatwiają one zasypianie i wpływają korzystnie na długość snu. Melatonina powinna być jednak stosowana głównie przez osoby, u których problemy ze snem wynikają z podróży do innej strefy czasowej lub pracy zmianowej. Substancja ta znajduje się m.in. w lekach Melatonina LEK-AM i Melatonina Polfarmex oraz licznych suplementach diety np. Olimp Forsen Forte z Melatoniną, Novanoc Potrójne Wsparcie i żelkach ZzzQuil Natura.
Oprócz melatoniny, na problemy ze snem można zastosować też kozłek lekarski. Roślina ta ma udowodnioną efektywność w leczeniu bezsenności. Dostępnych jest wiele preparatów na spokojny sen z kozłkiem lekarskim. Są to m.in. płyn Nervosol, tabletki Valdix i Valused Noc Plus. Kozłek skutecznie łagodzi zaburzenia snu, niezależnie od tego czy jest stosowany pojedynczo czy w postaci leku z innymi, dodatkowymi składnikami. Wspomniane tabletki Valused Noc Plus poza kozłkiem zawierają też chmiel i męczennicę. W płynie Nervosol, kozłek występuje obok chmielu, melisy, lawendy i arcydzięgla. Więcej informacji o właściwościach kozłka oraz preparatach zawierających to zioło znaleźć można w artykule: Kozłek lekarski na nerwy. Jakie inne zioła pomogą zwalczyć stres?
Bezsenność - leki na zaburzenia snu zawierają też doksylaminę. Jest to substancja należąca do leków przeciwhistaminowych, która posiada właściwości uspokajające i nasenne. Skraca ona czas potrzebny do zaśnięcia, a także zwiększa głębokość i czas snu. W związku z tym, lek na bezsenność z doksylaminą może przynieść dobry efekt zarówno u osób, które mają trudność z zaśnięciem, jak i tych, które wybudzają się w trakcie nocy lub zbyt wcześnie nad ranem. Leczenie bezsenności z wykorzystaniem tego leku powinno trwać nie dłużej niż 7 dni. Co istotne, doksylamina zaczyna działać po ok. 30 minutach od połknięcia tabletki, dlatego zaleca się przyjąć ją pół godziny przed planowaną porą snu. Warto mieć na uwadze, że działa ona 6-8 godzin. Zbyt późne sięgnięcie po tabletkę może spowodować nasiloną senność po obudzeniu. Leki na bezsenność z doksylaminą (np. Noctis Noc, Senamina, Dorminox) zalecane są jedynie osobom dorosłym.
Doksylamina nie uzależnia w przeciwieństwie do często stosowanych leków nasennych na receptę, które zawierają benzodiazepiny (np. Lorafen, Nasen, Stilnox, Relanium). Jeśli doksylamina będzie stosowana przewlekle, w momencie zaprzestania przyjmowania leku mogą u pacjenta wystąpić objawy odstawienne. Z tego powodu, doksylamina przeznaczona jest jedynie do krótkotrwałego leczenia bezsenności.
Jak leczyć bezsenność? W pierwszej kolejności zaleca się wprowadzić odpowiednie zasady higieny snu. Jeśli ich skuteczność jest niewystarczająca, można sięgnąć po leki na bezsenność bez recepty z melatoniną, kozłkiem lub doksylaminą. Doksylamina jeszcze do niedawna dostępna była jedynie na receptę.
Stosując leki na bezsenność pamiętajmy o tym, aby ich nie łączyć. Przeciwwskazane podczas terapii jest też spożywanie alkoholu. Zarówno alkohol, jak i inne leki o działaniu nasennym i uspokajającym przyjmowane jednocześnie z doksylaminą nasilają działanie uspokajające i nasenne, a także mogą prowadzić do depresji ośrodkowego układu nerwowego (możliwe objawy to zmniejszona ilość oddechów, spowolnione ruchy, zaburzenia widzenia, mowy i koordynacji ruchów, a w ciężkich przypadkach także utrata przytomności i śpiączka).
Zaburzenia snu mają wiele przyczyn. Najczęściej, bezsenność wynika z połączenia kilku czynników. Jeśli problemy ze snem bardzo zaburzają codzienne funkcjonowanie lub pacjent odczuwa nasiloną senność w ciągu dnia, warto udać się do lekarza. Konsultacja jest konieczna również wtedy, gdy oprócz zaburzeń snu pojawiły się też inne objawy, np. długotrwały spadek nastroju lub utrata odczuwania przyjemności z rzeczy, które wcześniej sprawiały radość. Dodatkowe dolegliwości mogą bowiem świadczyć o rozwoju choroby (np. depresji), której jednym z symptomów jest właśnie bezsenność.
Bibliografia:
- Riemann D., Baglioni Ch., Bassetti C. et al., European guideline for the diagnosis and treatment of insomnia, J Sleep Res., 2017, 26, 675-700, doi: 10.1111/jsr.12594.
- Siemiński M., Skorupa Ł., Wiśniewska-Skorupa K., Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej. Część I: Epidemiologia, patomechanizm i diagnostyka bezsenności, Forum Medycyny Rodzinnej, 2018, 12 (6), 242-251.
- Siemiński M., Skorupa Ł., Wiśniewska-Skorupa K., Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej. Część II: Terapia Bezsenności, Forum Medycyny Rodzinnej, 2019, 13 (1), 12-18.
- Krzystanek M., Białek A., Pałasz A., Skowronek R., Doksylamina w leczeniu zaburzeń snu i lęku, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2016, 32 (1), 41-47.
