Odmrożenia to częsty problem zimą, który dotyka zarówno dzieci jak i dorosłych. Zbyt długa ekspozycja na niską temperaturę i nieprawidłowe zabezpieczenie przed czynnikami zewnętrznymi może prowadzić do uszkodzenia warstwy skóry. Odmrożenia mogą również powodować deformacje tkanek wewnętrznych, zaburzenia przepływu krwi a nawet prowadzić do martwicy skóry, kości i mięśni. Znajomość pierwszej pomocy jest bardzo ważna, aby zmniejszyć ryzyko powstania ciężkich powikłań. Niekiedy, w przypadku odmrożenia stóp, rąk i nóg 3 i 4 stopnia konieczna jest nawet amputacja.
Sód w organizmie – rola, źródła w diecie, skutki nadmiaru lub niedoboru

Sód to jeden z głównych składników soli kuchennej. Występuje on powszechnie również w licznych produktach spożywczych, które ulegają dosalaniu na etapie ich wytwarzania. Jaką rolę pełni sód w organizmie? Czym może skutkować nadmiar sodu, a jakie konsekwencje niesie jego niedobór? Dowiedz się też, jaką maksymalną ilość soli powinny spożywać osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze!
1. Jaką rolę pełni sód w organizmie?
2. Ile sodu dziennie potrzebujemy?
3. Uzupełnianie sodu w organizmie – źródła sodu w diecie
4. Niedobór sodu w organizmie – objawy
5. Co jeść przy niedoborze sodu?
7. Jak obniżyć sód w organizmie?
Jaką rolę pełni sód w organizmie?
Sód jest pierwiastkiem, który w organizmie człowieka występuje powszechnie. Jest on obecny we krwi, w płynach pozakomórkowych i płynach komórkowych. Sód kojarzony jest głównie z solą kuchenną, której składnikiem jest chlorek sodu. To właśnie sól kuchenna jest głównym źródłem sodu w diecie. Sód zawierają też elektrolity, które stosuje się w celu zapobiegania odwodnieniu podczas biegunki, intensywnego wysiłku fizycznego czy też upałów.
Sód – za co odpowiada ten minerał? Sód jest niezbędny do tego, aby organizm mógł efektywnie funkcjonować. Jedną z jego głównych funkcji jest regulowanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Wspiera zachowanie optymalnego poziomu nawodnienia organizmu. Sód pomaga utrzymać równowagę kwasowo-zasadową. Pierwiastek ten wpływa również na pracę układu nerwowego i mięśniowego. Warunkuje odpowiednią pobudliwość nerwowo-mięśniową. Bierze także udział w transporcie składników odżywczych, który ma miejsce w jelitach.
Sód w organizmie wchłaniany jest w końcowej części jelita cienkiego oraz okrężnicy, która jest jedną z części jelita grubego. Za utrzymanie optymalnego poziomu sodu w organizmie odpowiadają nerki. W zależności od zapotrzebowania organizmu na sód, jest on wchłaniany w mniejszym lub większym stopniu. Sód wydalany jest głównie z moczem. Jedynie w niewielkiej ilości znajduje się również w kale oraz pocie.



Ile sodu dziennie potrzebujemy?
Niewątpliwie sód jest pierwiastkiem niezbędnym do efektywnego funkcjonowania organizmu oraz zachowania zdrowia, zarówno fizycznego, jak psychicznego. Zarówno niedobór, jak i nadmiar sodu w organizmie stwarza zagrożenie dla zdrowia, choć znacznie częściej problemem jest zbyt duża ilość sodu niż jego niedobór.
Wystarczające dzienne spożycie sodu wynosi odpowiednio:
- 120 mg u noworodków i niemowląt w pierwszym półroczu życia,
- 370 mg u niemowląt w drugim półroczu życia,
- 750 mg u dzieci w wieku 1-3 lata,
- 1000 mg u dzieci w wieku 4-6 lat,
- 1200 mg u dzieci w wieku 7-9 lat,
- 1300 mg u dzieci w wieku 10-12 lat,
- 1500 mg u dzieci powyżej 12 lat i osób dorosłych.
Ile sodu dziennie potrzebują kobiety ciężarne i karmiące piersią? W przypadku tego pierwiastka, rekomendowane dzienne spożycie podczas ciąży i laktacji nie zmienia się. Jest takie samo jak dla pozostałych osób i wynosi 1500 mg sodu na dobę.
Uzupełnianie sodu w organizmie – źródła sodu w diecie
Jak zostało już wspomniane, źródłem sodu w organizmie jest głównie sól kuchenna oraz wszelkie produkty spożywcze, do których jest ona dodawana. Sól występuje powszechnie w wędlinach i innych produktach pochodzenia mięsnego. Znaleźć ją można również w produktach mlecznych. W 2,5 g soli kuchennej znajduje się ok. 1 g sodu.
Oprócz produktów, do których sód w postaci soli dodawany jest na etapie procesu przetwarzania, pierwiastek ten występuje też naturalnie w zbożach, warzywach i owocach. Jego ilość jest jednak w nich znacznie mniejsza. Sód naturalnie obecny jest też w rybach i innych produktach zwierzęcych. Szczególnie dużą zawartością sodu wyróżniają się ostrygi i małże.
Głównym źródłem sodu jest sól kuchenna oraz podroby mięsne, produkty mleczne i inne pokarmy, do których na etapie wytwarzania dawana jest sól. Sód występuje też naturalnie w warzywach, owocach i zbożach, jednak jego zawartość w tych produktach jest niewielka.



Niedobór sodu w organizmie – objawy
Brak sodu w organizmie nie występuje. Może jednak rozwinąć się niedobór tego pierwiastka. Należy zaznaczyć, że jest on rozpoznawany dość rzadko. Ma to związek przede wszystkim z wysokim spożyciem soli w polskim społeczeństwie. Dzienne spożycie soli przekracza rekomendacje ekspertów. Ze względu na powszechne dosalanie potraw oraz dodawanie soli na etapie wytwarzania żywności, niski poziom sodu występuje znaczne rzadziej niż jego nadmiar.
Niedobory sodu – objawy hiponatremii (zbyt niskiego poziomu sodu) w istotnym stopniu zależą od stopnia niedoboru. Przy łagodnym niedoborze, objawy mogą w ogóle nie występować, a pacjent o niskim poziomie sodu może dowiedzieć się przypadkowo, np. podczas badań kontrolnych. Jednak wraz ze wzrostem stopnia niedoboru sodu w organizmie, pojawiają się tego określone objawy. O niedoborze sodu mogą świadczyć:
- nudności,
- wymioty,
- bóle, zawroty głowy,
- silne osłabienie,
- nadmierna senność,
- uczucie splątania,
- drgawki i śpiączka – objawy te pojawiają się dopiero przy ciężkim niedoborze sodu w organizmie.
Jeśli niski poziom sodu jest wynikiem odwodnienia, dodatkowo mogą pojawić się symptomy, które świadczą o zaburzeniu gospodarki wodno-elektrolitowej. Przy odwodnieniu niewielkiego stopnia pojawia się intensywne pragnienie, brak apetytu, suchość skóry i błon śluzowych, rzadsze oddawanie moczu, przyspieszony oddech, przyspieszona praca serca oraz spadek ciśnienia.
Co jeść przy niedoborze sodu?
Niski poziom sodu obserwuje się głównie u osób, które świadomie wykluczają sól kuchenną z diety i znacząco ograniczają spożycie produktów, które zawierają większe ilości tego składnika. Dieta bardzo uboga w sód może być szczególnie niebezpieczna dla osób starszych. Regulowanie poziomu sodu w organizmie przez nerki może bowiem ulec zaburzeniu w podeszłym wieku. Co jeść przy niedoborze sodu? Jeśli niedobór sodu jest niewielki, wystarczające może być zaprzestanie unikania sodu w pokarmach. Wzbogacenie diety o produkty mięsne i inne pokarmy, w których obecny jest sód, pomoże przywrócić odpowiedni poziom tego minerału. Jeśli niedobór sodu jest cięższy, konieczna może być interwencja medyczna.
Nadmiar sodu – objawy
Podwyższony sód w organizmie stwarza ryzyko dla układu krążenia. Nadmierne spożycie soli przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego krwi, o którym można przeczytać w artykule: Wysokie ciśnienie – jakie są przyczyny i zagrożenia? Zauważalny jest związek między spożyciem sodu, a wartościami ciśnienia krwi. Uważa się, że nadmiar sodu może zaburzać rozkurcz naczyń krwionośnych, co prowadzi do wzrostu ich sztywności. Mniejsza elastyczność naczyń przyczynia się natomiast do wzrostu ciśnienia tętniczego.
Długotrwałe spożywanie zbyt dużych ilości sodu wiąże się z wyższym ryzykiem zgonu z powodu schorzeń toczących się w obrębie układu krążenia. Wzrasta ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Nadmiar sodu w organizmie jest też wiązany z wyższym ryzykiem wystąpienia osteoporozy. Podwyższony poziom sodu sprzyja także otyłości.
Jak obniżyć sód w organizmie?
Jak obniżyć poziom sodu we krwi? Przyczyn podwyższonego poziomu sodu w organizmie jest kilka. Aby obniżyć stężenie tego pierwiastka istotne jest znalezienie przyczyny problemu i jej wyeliminowanie. Jeśli nadmierny poziom sodu w organizmie jest wynikiem zbyt dużej podaży soli kuchennej i produktów z dodatkiem soli, ważne jest ich ograniczenie. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób zmagających się z nadciśnieniem tętniczym krwi. Zgodnie z rekomendacjami specjalistów, pacjenci z nadciśnieniem powinni ograniczyć dzienne spożycie soli do 5 g. Ograniczenie ilości soli w diecie wpływa korzystnie na wartości ciśnienia, zmniejsza ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca oraz wystąpienia udaru mózgu. O innych sposobach na obniżenie ciśnienia tętniczego pisaliśmy w artykule: Jak obniżyć ciśnienie krwi?.
Przy dużym nadmiarze sodu konieczne może być podawanie pacjentowi odpowiednich płynów, które wyrównają poziom sodu. U pacjentów z bardzo wysokim poziomem sodu w organizmie lekarz może podjąć decyzję o potrzebie wykonania dializy, która umożliwia pozbycie się nadmiernej ilości sodu.
Sód w organizmie pełni wiele istotnych funkcji. Bardzo ważne jest dostarczanie go w odpowiedniej, nie za dużej i nie za małej ilości. Racjonalna dieta, bogata w produkty o niskim stopniu przetworzenia i ograniczenie spożycia soli kuchennej do 5 g na dobę, sprzyja utrzymaniu odpowiedniego poziomu sodu w organizmie.
Bibliografia:
- Strazzullo P., Leclercq C. Sodium. Adv Nutr. 2014 Mar 1;5(2):188-90. doi: 10.3945/an.113.005215. PMID: 24618759; PMCID: PMC3951800.
- Suliburska J. Rola składników mineralnych w rozwoju i prewencji nadciśnienia tętniczego. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 4, 230-235.
- Surma S., Romańczyk M., Szyndler A., Narkiewicz K. Sól a nadciśnienie tętnicze – od epidemiologii przez patofizjologię do istotnego problemu cywilizacyjnego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce, 2021, tom 7, nr 1, 19-27.
- Rondon H., Badireddy M. Hyponatremia. [Updated 2023 Jun 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470386/
- Surma S., Romańczyk M., Bańkowski E. The role of limiting sodium intake in the diet – from theory to practice. Folia Cardiologica 2020, 15, 3, 227-235.