Szczepionki stosowane są w medycynie od wielu lat. Chronią zarówno dzieci jak i dorosłych przed różnymi chorobami. Popularne w ostatnim czasie szczepienie na grypę sezonową oraz covid-19 mają za zadanie chronić przed poważną chorobą, hospitalizacją oraz ewentualnymi powikłaniami. Wciąż jest jednak wiele osób wątpiących w słuszność szczepień. Wyjaśniamy jakie rodzaje szczepionek dostępne są na rynku, jak działają i dlaczego warto się zaszczepić.
1. Co zawierają szczepionki przeciw covid-19 i przeciw grypie
2. Niepożądane odczyny poszczepienne - szczepienie na grypę i covid-19
3. Katar a szczepienie - ewentualne przeciwwskazania
4. Skuteczność szczepionek - dlaczego warto się zaszczepić?
5. Kiedy najlepiej wykonać szczepienie przeciw grypie i covid-19?
6. Jak zapisać się na szczepienie covid-19?
Co zawierają szczepionki przeciw covid-19 i przeciw grypie?
Szczepionka chroniąca przed wirusem grypy oraz SARS-Cov-2 podawana jest pacjentowi w iniekcji domięśniowej. Ta forma zastrzyku, zawierającego szereg substancji chemicznych oraz pozbawione zjadliwości fragmenty wirusa, niektóre osoby mocno odstrasza. Pewno dlatego w Polsce szczepień przeciwko grypie sezonowej wykonuje się mało. U zaledwie 4% populacji. Czego można się obawiać po zaszczepieniu oprócz niepożądanych odczynów poszczepiennych?
Przede wszystkim wiele osób boi się, że zachoruje na grypę wywołaną wirusem grypy zawartym w szczepionce. Jest to niesłuszna obawa, ponieważ rekomendowane przez Ministerstwo Zdrowia i zarejestrowane w Polsce szczepionki nie mogą wywołać grypy. Nie zawierają aktywnego wirusa, a jedynie oczyszczone jego fragmenty (wiriony) bądź oczyszczone pojedyncze białka.
Nieco inaczej wygląda skład szczepionki mRNA na covid-19 (Pfizer, Moderna). Brak w nich fragmentów wirusa bądź jego białek. W składzie znaleźć można jedynie fragment kwasu nukleinowego mRNA, zawierającego informację o syntezie białka S wirusa SARS-CoV-2. Jest to element w głównej mierze odpowiedzialny za zjadliwość tego wirusa. Dodatkowo taka szczepionka składa się ze stabilizujących kwas nukleinowy tłuszczy, soli potrzebnych do zachowania właściwego pH oraz sacharozy i wody. Brak jest tutaj białek. Dlatego tego typu szczepionki są rekomendowane dla osób z alergią na ten składnik.
Inny rodzaj szczepionek to tzw. wektorowe (AstraZeneca, Johnson&Johnson) zawierają one pozbawiony zjadliwości wirus z wbudowaną informacją genetyczną o syntezie wspomnianego wcześniej białka S. W tym wypadku wirus jest wektorem, który transportuje materiał genetyczny. Oprócz nieaktywnego patogenu w składzie szczepionki na covid-19 tego typu znaleźć można polisorbat 80, będący emulgatorem i konserwantem, który wykorzystywany jest również powszechnie w przemyśle spożywczym i kosmetycznym oraz wodę i sole niezbędne do utrzymania pH szczepionki.
Składy szczepionek są tak komponowane, aby były jak najbardziej bezpieczne, a ich składniki nie wywoływały niepożądanych odczynów poszczepiennych, a jeśli już to w możliwie najmniejszym stopniu. Szczepionki są z nami już bardzo długo. Pod koniec XVIII wieku odbywały się pierwsze próby szczepień. W Polsce Program Szczepień Ochronnych działa już od lat 60-tych XX wieku.
Niepożądane odczyny poszczepienne - szczepienie na grypę i covid-19
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) to nic innego jak zaburzenie stanu zdrowia, które pojawiło się w okresie 4 tygodni od podania szczepionki. Na NOP wpływa kilka czynników do których zalicza się:
- problemy zdrowotne, które występują w czasie podania szczepionki - dlatego ważna jest klasyfikacja lekarska do szczepienia, albo pełna świadomość osoby dorosłej, że na szczepienie idziemy zdrowi;
- indywidualna rekcja organizmu - tak jak w przypadku podania jakiegokolwiek innego leku;
- technika wykonania szczepienia - wpływa na dolegliwości bólowe w miejscu ukłucia oraz efektywność samego szczepienia; osoba wykonująca iniekcję musi stosować ogólne zasady podawania szczepionek;
- warunki przechowywania szczepionki - zachowanie wskazanej przez producenta temperatury przechowywania.
Na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego na bieżąco publikowane są działania niepożądane jakie pojawiły się po przyjęciu danej szczepionki na covid-19. NOP po wykonaniu szczepienia przeciwko grypie są podobne. Najczęstsze z nich to:
- ból i obrzęk w miejscu iniekcji,
- osłabienie, zmęczenie,
- ból głowy,
- ból mięśni i stawów,
- dreszcze,
- gorączka
Osoby po szczepieniu przeciwko grypie niekiedy obserwują u siebie objawy grypy. Nie ma mechanizmu biologicznego, który pozwalałby na replikację wirusa grypy po podaniu szczepionki. Możliwe jest natomiast, że do zarażenia doszło wcześniej. W końcu wirus grypy przenosi się stosunkowo łatwo w sezonie infekcyjnym.
Ważne, aby po szczepieniu zaopatrzyć się w leki przeciwgorączkowe. Wysoka temperatura może pojawić się kilka, a nawet kilkanaście godzin po szczepieniu jako NOP. Na ból ręki po iniekcji pomocne będą natomiast leki przeciwbólowe.
Należy także pamiętać, że po przyjęciu szczepionki zawsze trzeba odczekać kwadrans. W razie gdy pojawią się natychmiastowe ewentualne skutki uboczne szczepień personel medyczny będzie mógł nam od razu udzielić niezbędnej pomocy.
Katar a szczepienie - ewentualne przeciwwskazania
Zacznijmy od najbardziej nurtującego dla wielu osób pytania czyli co nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, a mianowicie łagodna infekcja i niewielka gorączka. Przeziębienie a szczepienie na covid-19 nie wykluczają się. Podobnie jak katar czy też złe samopoczucie. Zawsze w razie wątpliwości można zapytać specjalistę czy chorując na tą czy inną chorobę mogę się zaszczepić. Na pewno z powodu szczepienia nie można rezygnować ze zleconych na stałe przez lekarza leków.
Jakie schorzenia wykluczają możliwość zaszczepienia się na covid-19? Tak naprawdę bezwzględnym przeciwwskazaniem do szczepienia jest nadwrażliwość na którykolwiek składnik szczepionki oraz reakcja anafilaktyczna, która wystąpiła po przyjęciu pierwszej dawki. Ostrożność należy zachować u osób cierpiących na małopłytkowość i zaburzenia krzepnięcia krwi. Szczepienie na covid-19 powinno zostać przesunięte w czasie gdy u pacjenta występuje ciężka infekcja przebiegająca z wysoką gorączką.
Jeśli chodzi o przeciwwskazania do szczepienia przeciwko grypie są one następujące:
- wysoka gorączka,
- zaostrzenie choroby przewlekłej,
- poważne, niepożądane odczyny poszczepienne po wcześniejszych szczepionkach,
- prawdopodobieństwo wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego z powodu alergii na białko jaja kurzego.
Należy pamiętać, że to lekarz decyduje o tym czy pacjent może zostać zaszczepiony przeciw grypie. W przypadku wielu osób, nawet przewlekle chorych, szczepienie pozwala uniknąć powikłań pogrypowych. Co więcej szczepienie na grypę w ciąży również nie jest przeciwwskazane. Wręcz przeciwnie. Specjaliści rekomendują szczepienia dla ciężarnych, ponieważ wirus grypy jest niebezpieczny dla rozwijającego się płodu. Powoduje jego uszkodzenia, a może nawet prowadzić do zgonu.
Coraz częściej słyszy się o tym aby kobiety w ciąży szczepiły się również na covid-19. Ma to związek z ciężkim przebiegiem choroby u ciężarnych. Nie mnie jednak ze względu na nieznany wpływ szczepionki na płód. Lepiej wykonać szczepienie w II lub III trymestrze ciąży po wykształceniu się najważniejszych organów i układów u dziecka.
Skuteczność szczepionek - dlaczego warto się zaszczepić?
Ogólnie rzecz ujmując czy to szczepionka przeciw grypie czy SARS-CoV-2 ma ona za zadanie, dzięki wprowadzeniu do organizmu zmodyfikowanego fragmentu materiału genetycznego wirusa, stymulować układ immunologiczny do produkcji przeciwciał, nie wywołując przy tym objawów choroby. Poprzez takie działanie organizm przy ponownym kontakcie z wirusem będzie widział jak zareagować. W związku z tym po ewentualnym zakażeniu przebieg choroby będzie znacznie łagodniejszy, a samo ryzyko zachorowania niższe, podobnie jak prawdopodobieństwo ewentualnych powikłań. Szczepionki przeciw grypie charakteryzują się podobnym schematem działania. Coroczne szczepienia sprawiają, że NOP są coraz mniej dokuczliwe. Ryzyko zachorowania oraz obciążenie powikłaniami pogrypowymi również stają się coraz mniejsze.
Szczepienie na covid-19 ma szczególne znaczenie, ponieważ nie ma na tą chwilę skutecznego leku, który pomógłby zwalczyć chorobą. Jedyną bronią, którą posiadamy do walki z pandemią są szczepionki. Jeśli 50% populacji zaszczepi się będzie to miało istotny wpływ na hamowanie rozprzestrzeniania się koronawirusa.
Dlaczego lekarze namawiają do wykonania szczepienia przeciwko grypie w dobie pandemii? Argumentów jest kilka, a do najważniejszych należą:
- osoby regularnie szczepione przeciw grypie rzadziej zapadają na inne infekcje wirusowe,
- SARS-CoV-2 może mieszać się z wirusami grypy i powodować koinfekcje z ciężkim przebiegiem,
- najcięższe i najczęstsze powikłania grypy wymagają hospitalizacji, ich leczenie może być niestety trudne w mocno obciążonym pandemią systemie zdrowia.
Kiedy najlepiej wykonać szczepienie przeciw grypie i covid-19?
Rejestracja na szczepienie na covid-19 powinna odbyć się niezwłocznie po wystawieniu e-skierowania. O czym jesteśmy na bieżąco informowani za pośrednictwem mediów. Tutaj sytuacja dość dynamicznie się zmienia, więc warto ją monitorować. Grupy osób kwalifikujących się na szczepienie wciąż się poszerzają, ponadto rządzący decydują się, na podstawie wyników badań i zmian w charakterze infekcji, na kolejne dawki szczepionki.
Szczepienie na grypę - kiedy? Aby uchronić się przed wirusem grypy najlepiej zaszczepić się przed szczytem zachorowań, który w Polsce przypada od stycznia do marca. Warto pamiętać, że na wykształcenie się odporności potrzeba około 2. tygodni. Dlatego najlepszy czas na szczepionkę to wrzesień - grudzień. Odporność utrzymuje się około pół roku od szczepienia.
Jak zapisać się na szczepienie covid-19?
Kiedy zostanie wystawione skierowanie na szczepienie można automatycznie się na nie zarejestrować przez Internet korzystając z IKP - Internetowego Konta Pacjenta. Znajduje się tam lista placówek wykonujących szczepienia. Umawiamy się na konkretną godzinę i daną szczepionkę. Zapisy na szczepienie odbywają się również poprzez bezpłatna infolinię pod numerem 989 lub SMS-owo pod numerem - 664 908 556.
Warto również pamiętać, że wszelkie informacje i odpowiedzi na pytania, m.in. jak zapisać dziecko na szczepienie, jak wygląda rejestracja na szczepienie covid, szczepienie w aptece czy innym punkcie - gdzie lepiej się wybrać - znajdują się na stronie www.gov.pl w zakładce "Szczepimy się".
Niektóre grupy zawodowe: medycy, nauczyciele, studenci, osoby zatrudnione w placówkach opiekuńczych i w nich przebywające oraz seniorzy zostali objęci programem bezpłatnych szczepień przeciw grypie. Ma to na calu poprawić odporność i zminimalizować ryzyko zachorowania poprzez szczepienie. Rejestracja odbywa się w dowolnym punkcie szczepień do którego osoba zainteresowana powinna zgłosić się osobiście. Po wypełnieniu stosownego oświadczenia i badaniu lekarskim można zostać zaszczepionym przeciw grypie. Pozostałe osoby muszą zakupić szczepionkę w aptece na podstawie recepty lekarskiej i zgłosić się z nią do przychodni gdzie zostanie ona podana.
Jak odróżnić covid-19 od grypy? Przeczytaj artykuł: Grypa, przeziębienie, koronawirus – jak odróżnić, po jakie leki sięgnąć?
Szczepionki to środki, które pozwoliły zwalczyć wielkie epidemie chorób zakaźnych. Ze względu na wysoką śmiertelność choroby te budziły ogromny strach wśród ludzi. Dzięki powszechnemu stosowaniu szczepionek zmniejsza się zarówno zachorowalność jak i ogranicza śmiertelność na wiele chorób tego typu. Nic więc dziwnego, że do obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych dzieci dopisywane są kolejne szczepionki. Dorośli natomiast powinni podchodzić odpowiedzialnie do tematu chroniąc siebie i innych właśnie poprzez szczepienia ochronne.
Bibliografia:
- Strona internetowa Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego: www. pzh.gov.pl.
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Comirnaty.
- Jaciubek M., Prasek K.; COVID-19 vaccine – technical aspects of vaccination; Pielęgniarstwo XXI wieku 2021; Vol.20, Nr 1, s. 72-76; DOI: 10.2478/pielxxiw-2021-0009.
- Augustynowicz E., Jackowska T.; Covid-19 - szczepionki i szczepienia; Przegląd Pediatryczny 2021; 50 (2B): 16 - 26 [dostęp online].
