Wiele kobiet w ciąży obawia się, że szczepienia mogą zaszkodzić dziecku. Ciąża nie jest jednak przeciwwskazaniem do wielu szczepień ochronnych. Co więcej eksperci rekomendują, że należy szczepić kobiety ciężarne, jeżeli tylko dostępna jest bezpieczna szczepionka. Kiedy zatem warto zaszczepić się w ciąży, a jakie szczepienia należy wykonać na etapie planowania potomstwa?
1. Szczepienia kobiet w ciąży – bezpieczeństwo i korzyści
2. Szczepienia zalecane w ciąży
3. Szczepienia przeciwwskazane w ciąży
Szczepienia kobiet w ciąży – bezpieczeństwo i korzyści
Szczepienia są ważnym elementem profilaktyki czynnej, zabezpieczającym przed rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych. Po wprowadzeniu do organizmu antygenu lub informacji genetycznej o jego syntezie, tj. żywego (osłabionego) lub inaktywowanego (zabitego) patogenu lub też oczyszczonego jego fragmentu dochodzi do wywołania odpowiedzi układu immunologicznego. Wytwarzają się przeciwciała. Organizm wie jak zareagować przy kolejnym kontakcie z patogenem, co zabezpiecza przed infekcją lub znacznie łagodzi jej przebieg i zmniejsza ryzyko powikłań.
Szczepienia w ciąży są bardzo istotne. Ochraniają przyszłą mamę przed zachorowaniem lub ciężkim przebiegiem choroby i powikłaniami. Wzrost stężenia przeciwciał u ciężarnej umożliwia przekazanie ich dziecku w II III trymestrze ciąży, co zapewnia mu ochronę po narodzinach przez pierwsze miesiące życia. Co więcej przeciwciała przechodzą również do mleka matki, więc mogą być przekazywane dziecku z pokarmem.
Warto wiedzieć, że nie ma szczepionki zarejestrowanej do zastosowania tylko i wyłącznie przez kobiety w ciąży. Stosuje się u nich te same szczepionki, co w przypadku całej populacji. Chociaż warto zaznaczyć, że nie wszystkie z nich są dopuszczone do stosowania w ciąży. Zalecenia do stosowania danej szczepionki dla ciężarnej opierają się na ocenie korzyści wynikających z jej podania, a ryzykiem z nim związanym. Z powodu obaw o możliwą szkodę dla dziecka kobiety w ciąży bardzo rzadko włączane są do badań klinicznych. Dowodem na bezpieczeństwo szczepień u ciężarnych są obserwacje wprowadzonych już na rynek szczepionek. Wyjątek stanowi tutaj szczepionka przeciwko grypie. Jej badanie kliniczne prowadzone było na szeroką skale wśród kobiet w ciąży, co dodatkowo potwierdziło jej bezpieczeństwo.
Szczepienia dla kobiet w ciąży obejmują dany rodzaj szczepionek. Za bezpieczne do stosowania w czasie ciąży uważa się szczepionki zawierające inaktywowane (zabite) drobnoustroje lub ich oczyszczone białka lub produkty metabolizmu bakterii (toksyny) lub fragment materiału genetycznego zawierający informację o syntezie antygenu.
Szczepienia w czasie ciąży nie mogą być wykonywane preparatami zawierającymi żywe drobnoustroje. Istnieją doniesienia o zwiększonym ryzyku poronienia lub wystąpienia wad wrodzonych w przypadku zastosowania tego typu szczepionek. Nie mniej jednak brak jest dowodów potwierdzających szkodliwość stosowania żywych szczepionek u ciężarnych. Ciężko jest to potwierdzić badaniami, ze względu na zbyt duże ryzyko. Według opinii ekspertów są one jednak przeciwwskazane w ciąży.
Szczepienia zalecane w ciąży
Kierując się zasadami bezpieczeństwa oraz zdrowia matki i dziecka za bezpieczne do podawania w czasie ciąży uznaje się szczepionki przeciw:
- WZW typu B,
- grypie sezonowej,
- COVID – 19,
- krztuścowi.
Najmłodszą z tych szczepionek jest ta przeciw COVID – 19. W związku z tym występuje najmniejsza ilość doniesień naukowych na temat bezpieczeństwa jej stosowania i szczepienie przeciw COVID-19 w ciąży budzi najwięcej obaw. Eksperci są zgodni i ze względu na cięższy przebieg choroby u ciężarnych zalecają szczepienia. Dlatego jeśli pacjentka nie zdążyła zaszczepić się przed ciążą najlepszym okresem by to zrobić jest II trymestr ciąży. Ze względu na zmiany zachodzące w układzie immunologicznym, uwzględniając jednocześnie czas potrzebny na wytworzenie przeciwciał przeciw SarsCoV-2, jest to czas kiedy można się spodziewać najbardziej łagodnej reakcji poszczepiennej.
Przeczytaj więcej na temat szczepieni przeciw COVID-19 i grypie >>
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku szczepienia przeciwko wirusowi grypy. Nie wpływa ona negatywnie na rozwijające się w łonie matki dziecko, ani na nią samą. Co więcej chroni malucha przed infekcją w pierwszych miesiącach jego życia. Szczepionka przeciw grypie dopuszczona jest do stosowania u dzieci od 6. miesiąca życia. Wcześniej chronić mogą malucha przeciwciała uzyskane od matki w życiu płodowym oraz te pochodzące z jej mleka.
Natomiast w celu ochrony dziecka po narodzinach zaleca się wykonanie szczepienia na krztusiec w ciąży po 28. Tygodniu. Ma to na celu przekazanie przeciwciał dziecku, które dzięki nim chronione jest przed niebezpieczną dla niego chorobą w pierwszych miesiącach życia. Kobieta w ciąży przyjmuje wtedy skojarzoną szczepionkę, która oprócz komponentu krztuścowego zawiera również błoniczy i tężcowy.
Co do szczepienia przeciwko WZW typu B jest ono dopuszczone tylko w określonych przypadkach, tj. gdy kontynuowany w ciąży jest cykl szczepień, występuje duże ryzyko cięcia cesarskiego w przypadku kobiety nieuodpornionej lub poekspozycyjnie, gdy występuje duże ryzyko rozwoju zakażenia HBV u noworodka.
Bez względu na tydzień czy trymestr, kiedy występuje konieczność szczepienia dla kobiet w ciąży obejmują również:
- wściekliznę (w przypadku pogryzienia przez zwierzę),
- tężec (np. po zranieniu nieoczyszczonym przedmiotem).
Również wiele innych szczepionek w razie konieczności, np. po narażeniu na ekspozycję na dany patogen podaje się ciężarnym. Oczywiście po rozważeniu korzyści i zagrożeń jakie związane są ze szczepieniem, biorąc także pod uwagę ryzyko zachorowania na dane schorzenie i jego wpływ na organizm matki i dziecka. Są to szczepionki m.in. przeciw: meningokokom, polio, WZW typu A.
Występuje równie cała lista szczepień, które kobieta powinna wykonać przed ciążą. Oczywiście zalecenia te dotyczą pacjentek, które nie posiadają pełnego szczepienia (odpowiednia, zalecana ilość dawek danej szczepionki) lub w przyszłości nie były szczepione. Do tej grupy szczepień ochronnych zalicza się szczepienia przeciwko:
- odrze,
- śwince,
- różyczce,
- ospie wietrznej,
- WZW typu B,
- krztuścowi,
- grypie,
- COVID-19.
Wiele kobiet karmiących piersią również obawia się czy szczepienie nie zaszkodzi dziecku. W końcu sporo składników aktywnych przenika do mleka matki. Oczywiście wytworzone w organizmie kobiety karmiącej przeciwciała poszczepienne również przenikają do jej mleka. Co więcej spożywające je niemowlę dostaje wraz z pokarmem ochronę przed infekcjami.
Główny Inspektorat Sanitarny w okresie karmienia piersią zaleca szczepienia przeciwko:
- WZW typu A,
- WZW typu B,
- grypie,
- COVID-19,
- błonicy,
- tężcowi,
- krztuścowi,
- meningokokom,
- pneumokokom.
Witaminy dla kobiet karmiących piersią >> Sprawdź
Szczepienia przeciwwskazane w ciąży
Ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju chorobotwórczego na płód, w ciąży nie zaleca się stosowania szczepionek żywych, tj. zawierających żywy patogen. Do tego typu szczepionek zalicza się preparaty przeciw:
- odrze,
- śwince,
- różyczce,
- ospie wietrznej,
- gruźlicy.
Kobiety w ciąży nie powinny również szczepić się przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego. Powodem jest tutaj brak bezpośredniej korzyści dla kobiety ciężarnej i dziecka jakie mogłoby przynieść szczepienie.
Szczepienia dla kobiet w ciąży to dość kontrowersyjny temat, ponieważ nie przeprowadza się badań na tej grupie pacjentek. Według ekspertów, nawet szczepionki niezalecane w ciąży, mogą być stosowane w sytuacjach, w których korzyści dla kobiety w ciąży i jej dziecka przewyższają potencjalne ryzyko związane z podaniem szczepionki. Warto jednak zadbać o wszelkie zaległe szczepienia przed ciążą. Wtedy bez obaw o rozwój i zdrowie dziecka będzie można mu przekazać ochronę w postaci przeciwciał.
Bibliografia:
- https://www.gov.pl/web/gis/szczepienia-dla-kobiet-planujacych-ciaze-kobiet-w-ciazy-i-matek-karmiacych-piersia
- Prygiel M., Mosiej E., Zasada A.; Szczepienia kobiet w ciąży; Med. Dośw. Mikorobiolog. 2016, 68: 225 – 234.
- Nitsch-Osuch A. , Woźniak-Kosek A., Brydak L.B.; Szczepienia przeciwko grypie u kobiet ciężarnych – bezpieczeństwo i efektywność; Ginekol Pol. 2013; 84: 56-61.
- Lauterbach R.; Szczepienie przeciwko COVID-19 kobiet planujących ciążę, będących w ciąży czy w okresie laktacji; Ginekologia po Dyplomie 2021; 06
