Organizm zarówno dziecka jak i osoby dorosłej ma duże zapotrzebowanie na wapń. Dostarczenie tego makroelementu w codziennej diecie warunkuje prawidłowe funkcjonowanie i zdrowie kości, zębów, mięśni. Wapń to niezbędny pierwiastek do działania dla wielu enzymów. Kto powinien suplementować wapń i jaki preparat najlepiej wybrać?
1. Wapń- rola w organizmie
2. Wapno dla dzieci – ważny składnik w diecie najmłodszych
3. Wapń- niedobór i nadmiar w organizmie
4. Wapno z magnezem, wapń z witaminą D- korzystne połączenia
5. Wapń w diecie- produkty bogate w wapń, suplementy i leki z wapniem
Wapń- rola w organizmie
Wapń w organizmie pełni szereg bardzo ważnych funkcji. Nic więc dziwnego, że uznawany jest za jeden z najważniejszych dla zdrowia pierwiastków. To niezbędny element do budowy kości i zębów. Bierze udział i procesie skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego oraz przekazywaniu impulsów nerwowych. Wapń stanowi aktywator dla enzymów biorących udział w procesie krzepnięcia. Jego stężenie w organizmie reguluje wydzielanie niektórych hormonów.
Samo stężenie wapnia we krwi jest kontrolowane przez dwa hormony: parathormon i kalcytoninę. Pierwszy z nich powoduje uwalnianie wapnia z kości, kiedy jego ilość we krwi spadnie. Natomiast w przypadku wzrostu stężenia wapnia we krwi uwalniany jest hormon kalcytonina, odpowiedzialny za wbudowywanie jonów wapnia w kości. Co za tym idzie, jeśli wapnia w krwiobiegu jest zbyt mało zostaje on zabierany z kości i dochodzi do ich odwapnienia.
Wapń a wapno?- jaka jest różnica pomiędzy tymi określeniami? Potocznie, ale błędnie, wapń nazywany jest wapnem. Pierwsza nazwa odnosi się do pierwiastka, który łącząc się z innymi atomami i cząsteczkami stanowi ważny składnik dla naszego organizmu. Wapno natomiast to określenie dedykowane materiałowi wykorzystywanemu w budownictwie. Nie mniej jednak pacjenci używają obu określeń zamiennie.
Warto zwrócić również uwagę, że wapń w ciąży powinien być dostarczany do organizmu w odpowiedniej ilości. Gdy jest go za mało istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego oraz przedwczesnego porodu. Dzienne zapotrzebowanie na wapń w tym czasie dla ciężarnych i nie ciężarnych jest podobne i wynosi 1000 -1200 mg. To zmiany fizjologiczne sprawiają, że rozwijające się dziecko otrzymuje odpowiednią ilość tego pierwiastka. Zwiększa się przyswajalność wapnia w jelitach, następuje również czasowy spadek gęstości kości. W okresie karmienia piersią zapotrzebowanie na wapń wynosi od 1000 do 1300 mg na dobę. Jeśli pierwiastka w diecie jest zbyt mało rekomendowana jest suplementacja odpowiednimi preparatami. W innym wypadku zwiększa się ryzyko obniżenia gęstości kości i złamań osteoporotycznych w przyszłości. O suplementacji powinny pomyśleć szczególnie mamy, które ze względu na nietolerancje pokarmową u malucha muszą stosować dietę eliminacyjną, wykluczając z codziennego menu nabiał.
Wapń- niedobór i nadmiar w organizmie
Wapń to bardzo ważny dla funkcjonowania organizmu makroelement. Ze względu na jego wysokie zapotrzebowanie niebezpieczny jest zarówno jego nadmiar (hiperkaliemia), jak i niedobór (hipokaliemia).
Zbyt duże stężenie wapnia może być powodowane przez bardzo poważne schorzenia, takie jak pierwotna nadczynność przytarczyc lub ich nowotwór. Kiedy to zaburzona zostaje regulacja hormonalna odpowiedzialna za dystrybucje wapnia w organizmie. Ponadto przedawkowanie witaminy D może być szkodliwe, ponieważ znacznie podnosi ona stężenie wapnia we krwi. Objawami takiego stanu są: zaparcia, senność, ból brzucha, nudności i wymioty. Długotrwały nadmiar wapnia może powodować kamicę nerkową lub odkładać się w naczyniach, stanowiąc element budulcowy blaszki miażdżycowej.
Za niedobór wapnia odpowiadać może kilka czynników. Często związany jest on z usunięciem lub uszkodzeniem przytarczyc, co skutkuje zaburzeniem wydzielanych przez nie hormonów kalcytoniny i parathormonu. Również zbyt mała ilość wapnia w diecie, ale także witaminy D, która odpowiada za jego wchłanianie sprawiają, że dochodzi do pojawienia się objawów świadczących o niedoborze wapnia. Najczęściej są to:
- drżenia mięśni (powiek, rąk, twarzy),
- mrowienie w okolicach ust, drętwienie kończyn,
- bóle mięśni i stawów,
- zaburzenia rytmu serca,
- krwotoki z nosa,próchnica,
- zwiększone ryzyko złamań kości.
Nie tylko zbyt mała podaż wapnia w diecie sprzyja jego niedoborom. Sprzyja temu również dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe oraz białko odzwierzęce. Fosforany, będące składnikami napojów gazowanych oraz chipsów, przyczyniają się do wypłukiwania tego pierwiastka z organizmu. Dlatego też najlepiej unikać tego typu produktów w diecie. Co więcej wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego blokowane jest przez szczawiany i fityniany, występujące w szczawiu i roślinach strączkowych. Lepiej nie łączyć z nimi produktów mlecznych.
Wapno z magnezem, wapń z witaminą D- korzystne połączenia
Wiele mechanizmów, ale również niektóre witaminy i minerały warunkują właściwe wchłanianie i dystrybucję wapnia w organizmie. Dlatego dbając o jego właściwy poziom w organizmie, nie można zapominać również o witaminie D, C czy też magnezie i cynku.
Większość naszego społeczeństwa cierpi na niedobór witaminy D. Jest ona niezbędna do regulacji gospodarki wapniowo- fosforanowej. Aktywna forma witaminy D, łącząc się z odpowiednimi receptorami, aktywuje komórki kościotwórcze. Tym samym zapewnia to zwiększoną absorpcję wapnia z przewodu pokarmowego oraz uruchamia jego wbudowywanie się w kości. Ponad to witamina D jest niezbędna do aktywowania procesów odpowiedzialnych za modelowanie i resorpcję kości oraz wpływa na obniżenie poziomu parathormonu produkowanego przez przytarczyce. Wysoki poziom tego hormonu we krwi sprzyja odwapnianiu kości. Nic więc dziwnego, że preparaty z witaminą D są tak powszechnie stosowane, a suplementacja tym składnikiem zalecana jest przez cały rok już od urodzenia. Nawet jeśli zapewnimy sobie właściwą ilość wapnia w diecie, to bez witaminy D nie uda się jego wbudowanie w kości.
W procesie tworzenia się aktywnej formy witaminy D niezbędna jest witamina C. Bierze ona również udział w procesie syntezy kolagenu, składnika budującego ścięgna. Jako składnik o wysokim potencjale antyoksydacyjnym sprzyja procesom regeneracyjnym. To ważny składnik na etapie gojenia się ran czy tworzenia się zrostów na kościach po urazach.
Jeśli chodzi o minerały mające kluczowe znaczenie w metabolizmie i przyswajaniu wapnia to najbardziej istotne są magnez i cynk. Ten pierwszy stanowi składnik hydroksyapatytu, z którego to zbudowane są kości. Dlatego właśnie tabletki na wzmocnienie kości po złamaniu często w swoim składzie zawierają właśnie magnez. Zbyt mała ilość magnezu w organizmie skutkuje spadkiem stężenia witaminy D, obniżeniem przyswajalności wapnia oraz zaburza jego transport z i do kości. Brak magnezu w diecie sprzyja hipokaliemii i rozwojowi osteoporozy. Cynk natomiast „współpracuje” z wapniem i wspiera jego funkcje budulcowe. Niedobór cynku zwiększa ilość komórek powodujących rozpuszczanie i resorpcję tkanki kostnej. Jest to również ważny składnik wpływający na metabolizm kolagenu.
Wapń w diecie- produkty bogate w wapń, suplementy i leki z wapniem
Osoby dorosłe powinny przyjmować dziennie około 1000 mg wapnia. Aby zaspokoić dzienne zapotrzebowanie na ten składnik warto komponować codzienne menu uwzględniając w nim produkty bogate w wapń. Należą do nich głównie mleko i jego przetwory (jogurty, śmietana, kefir, ser żółty, ser feta). Przyswajalność wapnia z tego typu produktów jest też najwyższa. Przyczynia się do tego m.in. obecność laktozy.
Ze względu na nietolerancję laktozy oraz alergię na przetwory mleczne, a także w przypadku wegan warto znać alternatywne źródła wapnia w pożywieniu. Wapń- w jakich produktach niemlecznych można go znaleźć? Są to m.in.
- fortyfikowane napoje roślinne wzbogacona o wapń,
- tofu,
- sardynki,
- warzywa (głównie ciemnozielone; niska biodostępność ze względu na zawartość fitynianów),
- suszone figi, rodzynki, morele,
- rośliny strączkowe,
- orzechy laskowe, migdały,
- niektóre owoce (m.in. pomarańcza, czarna porzeczka, kumkwat),
- nasiona chia.
Niekiedy konieczne jest uzupełnienie wapnia w diecie. Preparaty z wapniem w formie leków i suplementów zwykle dostępne są w postaci tabletek lub kapsułek. Źródłem pozyskiwania węglanu wapnia są muszle ostryg. Wapń z muszli ostryg jest dobrze przyswajalny i powszechnie wykorzystywany. Popularną formą preparatów z wapniem są tabletki musujące i syropy na alergię. Jony wapnia wspomagają leczenie odczynów alergicznych. Preparaty z wapniem stosowane w monoterapii nie pomogą jednak całkowicie na objawy alergii. Niezbędne będą w tym wypadku leki przeciwalergiczne.
Wapń w tabletkach na mocne kości często występuje ze składnikami wpływającymi na jego przyswajalność, dystrybucję i metabolizm, jak m.in. witaminą D, K, cynk i magnez. Niekiedy wśród dodatkowych minerałów w składzie pojawiają się również miedź i mangan, korzystnie wpływające na syntezę elastyny i kolagenu oraz masę kostną.
Bez wątpienia wapń to pierwiastek, który jest bardzo ważny dla funkcjonowania organizmu. Jego prawidłowa ilość zapewnia nie tylko zdrowie i mocne kości oraz zęby, ale również właściwie pracujące serce, mięśnie i układ nerwowy. Odpowiadając za procesy krzepnięcia może uchronić nas przed nadmiernym krwawieniem. Zastanawiając się wapno- na co pomaga? Można śmiało twierdzić, że jest to ważny składnik w diecie dzieci i dorosłych. Nie mniej jednak warto pamiętać, że jego przedawkowanie może mieć poważne dla zdrowia konsekwencje.
Bibliografia:
- Szeleszczuk Ł.; Znaczenie wapnia w metabolizmie człowieka i czynniki wpływające na jego biodostępność w diecie; Biul. Wydz. Farm. WUM 2014; 3: 16-22.
- Paszkowski T.; Suplementacja wapnia podczas ciąży i karmienia piersią – co wiemy na początku 2022 r.?; Forum Położnictwa i ginekologii 2022; 62 (2).
