Problem nadpobudliwości jelit może dotykać nawet 20% całej populacji. Aż 12% pacjentów zgłasza się do lekarza z objawami wskazującymi na IBS, ale wiele przypadków choroby pozostaje niezdiagnozowana. Czym dokładnie jest ta czynnościowa dysfunkcja przewodu pokarmowego? Jak można ją zdiagnozować, jak leczyć, a przede wszystkim co jeść aby łagodzić nieprzyjemne objawy IBS?
1. Co to jest IBS (Zespół jelita drażliwego)?
2. Zespół jelita drażliwego – objawy
3. Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego?
4. Zespół jelita drażliwego – leczenie
5. Zespół jelita drażliwego – dieta
Co to jest IBS (Zespół jelita drażliwego)?
Zespół jelita drażliwego (IBS - irritable bowel syndrome) to przewlekłe i wyniszczające zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, które stanowi ogromny problem wśród mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych. Wiąże się to m.in. ze spożywaniem wysoko przetworzonej żywności oraz życia w ciągłym stresie co często w obecnych czasach towarzyszy mieszkańcom krajów zachodnich. Ponadto objawy jelita drażliwego częściej obserwuje się u kobiet.
Mimo tego, że zaburzenie to dotyka tak wiele osób dokładna jego przyczyna nie została nadal poznana. Pod uwagę brane są różne aspekty, które przyczyniają się do wystąpienia IBS, m.in. przerost flory bakteryjnej, wrażliwość pokarmowa, stany zapalne jelit, nadwrażliwość trzewna, przebyte infekcje w obrębie przewodu pokarmowego, interakcja mózg – jelito (zaburzenia natury psychologicznej), zmiany motoryki przewodu pokarmowego oraz mikroflory kałowej.
Główny problem jaki występuje w przebiegu IBS to zaburzona motoryka jelit. Oznacza to, że dochodzi do rozregulowania mechanizmu kurczenia się i rozkurczania jelit, które odpowiada za przesuwanie się treści pokarmowej od żołądka do jelita grubego. Proces ten podlega ścisłej kontroli hormonalnej oraz nerwowej. Wyróżnia się 4 podtypy IBS, w zależności od tego w jaki sposób zmienia się motoryka jelit i który objaw staje się tym dominującym:
- IBS z zaparciami (zbyt wolna perystaltyka),
- IBS z biegunką (zbyt szybka perystaltyka),
- IBS mieszany (częstość występowania biegunek i zaparć jest zbliżona),
- IBS nieklasyfikowany (nie można go zaklasyfikować do żadnego z powyższych typów).
Zespół jelita drażliwego – objawy
Na zespół jelita drażliwego składa się wiele objawów ze strony przewodu pokarmowego, związanych z zaburzeniem jego motoryki, ale również inne mniej specyficzne dolegliwości m.in. ze strony układu nerwowego bądź moczowo-płciowego. Najbardziej charakterystycznym objawem jest silny skurczowy ból brzucha, który umiejscowiony jest w lewym podbrzuszu. Wraz z dolegliwościami bólowymi występuje: zmiana częstotliwości wypróżnień, konsystencji stolca oraz niekiedy wzdęcia. Ta grupa symptomów brana jest pod uwagę kiedy diagnozuje się IBS. Objawy znacznie mniej charakterystyczne to:
- obecność śluzu w kale,
- wymioty,
- odbijanie,
- pieczenie w nadbrzuszu,
- szybkie najadanie się,
- uczucie zalegania w żołądku,
- ogólne zmęczenie, nadmierna senność,
- ból głowy,
- uczucie napięcia, stresu i niepokoju,
- ból pleców,
- parcie na mocz, częstomocz, problem może nasilać się nocą,
- u kobiet dochodzi do zaburzenia miesiączkowania oraz bólu w trakcie stosunku.
O IBS mówi się niekiedy – nerwica jelit. Objawy choroby nasilają się bowiem w momentach stresowych, a z drugiej strony zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego często obserwuje się u pacjentów psychiatrycznych z depresją oraz stanami lękowymi.
Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego?
Niestety nie ma badań laboratoryjnych, które mogłyby potwierdzić, że pacjent cierpi na zespół jelita drażliwego. Biegunka, zaparcia oraz ból brzucha występujące nawracająco przez co najmniej 1 dzień w tygodniu w okresie ostatnich 3 miesięcy mogą wskazywać na IBS. Zanim zgłosimy się do lekarza warto odpowiedzieć sobie na 3 pytania, a jeśli na 2 z nich odpowiedź będzie twierdząca może to wskazywać na czynnościowe zaburzenie jelit.
1. Czy po wypróżnieniu ból brzucha zmniejsza się?
2. Czy ból brzucha występuje wraz z zaparciami bądź biegunką?
3. Czy początkowi bólu brzucha towarzyszy zmiana konsystencji oraz objętości stolca?
Ewentualne badania jakie zleca lekarz przeprowadzane są w celu wkluczenia innych schorzeń w obrębie przewodu pokarmowego, a nie aby zdiagnozować zespół jelita drażliwego. Gdzie boli brzuch, jak często oraz jak wyglądają zaburzenia motoryki jelit to kwestie które dla lekarza będą istotne również w przypadku podejrzenia m.in. choroby nowotworowej oraz zapalnej jelit, alergii pokarmowej, kamicy żółciowej, zapalenia wyrostka robaczkowego, wrzodów żołądka i dwunastnicy. Wtedy jednak badania laboratoryjne (OB, CRP, markery nowotworowe), endoskopia, kolonoskopia, gastroskopia, USG i inne wykonane testy diagnostyczne wykażą dodatkowe nieprawidłowości.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewlekłe. Objawy w większości przypadków nawracają i towarzyszą pacjentom przez długie lata. Podstawą leczenia jest poprawa ich komfortu życia.
W związku z tym, że dokładna przyczyna pojawienia się choroby nie została poznana nie ma jednej skutecznej terapii pozwalającej skutecznie wyleczyć zespół jelita drażliwego. Leki bez recepty oraz na receptę nie są tak ważne w pierwszej kolejności jak zmiana stylu życia pacjenta. Mowa tutaj o wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej, zmianie diety oraz stosowaniu odpowiednich szczepów probiotycznych. Bardzo ważna jest również współpraca pacjenta z lekarzem i jego właściwe reagowanie na dolegliwości i potrzeby chorego.
Jeszcze do niedawna leczenie IBS było tylko i wyłącznie objawowe. Obecnie najnowsze leki na zespół jelita drażliwego opierają swoje działanie na mechanizmach powstawania zaburzeń czynnościowych jelit. Niestety wprowadzane do terapii leki na zespół jelita drażliwego to często metoda prób i błędów i niekiedy musi upłynąć trochę czasu zanim leczenie okaże się skuteczne.
Zespół jelita drażliwego – jak leczyć? Jakie preparaty wykorzystywane są w terapii? Leczenie dobiera się w zależności od dominującego objawu, tj.
- IBS z biegunką: loperamid, rifaksymina (antybiotyk),
- IBS z zaparciami: makrogole, leki rozkurczowe (hioscyna, drotaweryna),
- Ból brzucha i/lub wzdęcia: rifaksymina (antybiotyk), leki rozkurczowe (hioscyna, drotaweryna), antydepresanty (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny).
W leczeniu IBS, jako jego uzupełnienie, wykorzystywane są również olejek z mięty pieprzowej o właściwościach rozkurczowych oraz probiotyki, przywracające równowagę mikroflory jelit. Udowodnioną skuteczność w badaniach wykazały szczepy: Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardi, Bifidobacterium infantis. U pacjentów obserwowano zmniejszenie intensywności objawów jakie dawał zespół jelita drażliwego. Leki to oczywiście ważny element leczenia IBS, ale najważniejsza jest zmiana nawyków żywieniowych.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Zalecenia dietetyczne w przebiegu IBS są adekwatne do objawów choroby. W przypadku postaci z przewagą biegunki należy zastosować dietę z ograniczeniem łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów (FODMAP). Postępowanie polega na całkowitej eliminacji produktów zawierających m.in. fruktozę, laktozę, mannitol, sorbitol, galaktooligosacharydy do 6 tygodni. Po tym okresie stopniowo wprowadza się produkty do diety obserwując wszelkie objawy ze strony przewodu pokarmowego. Każdy nowy produkt wprowadza się co 3 dni. Następnie dieta jest indywidualizowana. Co oznacza, że usuwa się z niej tylko te wyroby i to w takim stężeniu, które są słabo tolerowane i pogłębiają objawy IBS.
Zespół jelita drażliwego - co jeść, czyli produkty low-FODMAP po jakie warto sięgać:
- warzywa: papryka, fasolka szparagowa, bakłażan, cukinia, pomidory, sałata, ziemniak, ogórek, marchew,
- owoce: truskawki, maliny, banan, ananas, pomarańcza, mandarynka,
- produkty mleczne bez laktozy, ale również ser brie, mozzarella, camembert, feta,
- produkty zbożowe: mąka owsiana, ryżowa, kukurydziana, pieczywo bez pszenicy, żyta i jęczmienia, komosa ryżowa, ryż, makaron ryżowy, kukurydziany, płatki kukurydziane i owsiane,
- orzechy ziemne, włoskie, makadamia, pestki dyni,
- gorzka czekolada, syrop klonowy, cukier.
Według zaleceń Towarzystwa Gastroenterologicznego dla postaci IBS z zaparciami rekomendowane jest spożywanie odpowiedniej ilości błonnika rozpuszczalnego. Mowa tutaj o 25 g na dobę. Do tego odpowiednia ilość wody, a efekt powinien pojawić się po 2 -3 tygodniach. Częstotliwość wypróżnień i konsystencja stolca ulegną poprawie. Preparaty z błonnikiem rozpuszczalnym zawierają m.in. babkę płesznik, jajowatą, lancetowatą, otręby owsiane, siemię lniane i owies.
Nie tylko regularna aktywność fizyczna oraz dieta wprowadzane są jako niefarmakologiczne metody poprawy jakości życia pacjentów z IBS. Specjaliści stawiają również na psychoterapię. Nic dziwnego w końcu czynniki psychospołeczne oraz współistniejące zaburzenia psychiczne mają istotny wpływ na przebieg i wyniki leczenia pacjentów cierpiących na zespól jelita drażliwego. Objawy i przyczyny choroby nie zostały jeszcze do końca poznane i scharakteryzowane. Miejmy nadzieję, że postęp medycyny umożliwi pacjentom z IBS powrót do normalności. Jak na razie jest to grupa chorych, których jakość życia jest znacznie obniżona i stosunkowo często wymagają oni pomocy lekarza.
Bibliografia:
1. Lekha Saha; Irritable bowel syndrome: Pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine; World J Gastroenterol. 2014 Jun 14; 20(22): 6759–6773; doi: 10.3748/wjg.v20.i22.6759.
2. Wall G.C.; Irritable bowel syndrome: A concise review of current treatment concepts; World J Gastroenterol. 2014 Jul 21; 20(27): 8796–8806; doi: 10.3748/wjg.v20.i27.8796.
3. Adrych K.; Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych; Forum Medycyny Rodzinnej 2018; 12 (6): 224–233 [dostęp online].
4. Pietrzak A. i inni; Guidelines on the management of irritable bowel syndrome. Gastroenterology Rev 2018; 13 (4): 167–19; doi: https://doi.org/10.5114/pg.2018.78343.
