Żółć to bardzo ważny składnik niezbędny do trawienia tłuszczy. Produkowana jest ona w wątrobie. Drogi żółciowe, pęcherzyk żółciowy i wątroba są ze sobą ściśle powiązane zarówno anatomicznie jak i funkcjonalnie. Jak wygląda budowa przewodów żółciowych? Jak produkowana jest i przechowywana żółć oraz jakie mogą pojawić się dysfunkcje związane z jej wydzielaniem?
1. Skład żółci i jej rola w trawieniu tłuszczów
2. Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy - budowa i funkcje
3. Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
4. Usunięty pęcherzyk żółciowy
Skład żółci i jej rola w trawieniu tłuszczów
Głównym składnikiem żółci jest woda. Ponad to znajdują się w niej również kwasy żółciowe w postaci soli sodowych, barwniki żółciowe (bilirubina i biliwerdyna), lecytyna (główny fosfolipid), cholesterol, kwasy tłuszczowe, enzymy i jony (Na, Cl, HCO). Ma żółtobrunatny kolor, zasadowy odczyn i charakteryzuje się gorzkim smakiem. Żółć produkowana jest przez komórki wątrobowe (hepatocyty), natomiast magazynowana jest w pęcherzyku żółciowym. Warto zwrócić uwagę, że wyróżniamy 2 rodzaje żółci. Żółć wątrobowa wydzielana jest bezpośrednio przez wątrobę i zawiera ona znacznie więcej wody niż druga - żółć pęcherzykowa, która znajduje się w pęcherzyku żółciowym, gdzie dochodzi do jej zagęszczenia.
Żółć jest niezbędnym składnikiem biorącym udział w trawieniu oraz wchłanianiu tłuszczów, a także rozpuszczonych w nich witamin (A, D, E, K). Obecne w niej sole sodowe kwasów żółciowych zmniejszają napięcie powierzchniowe cząsteczek tłuszczów i rozbijają je na mniejsze krople. Wtedy to enzym odpowiedzialny za ich trawienie - lipaza trzustkowa, ma do nich lepszy dostęp. Tłuszcze rozpadają się na glicerol i wolne kwasy tłuszczowe, które to dzięki połączeniu z solami żółciowymi przylegają do komórek nabłonkowych śluzówki jelita cienkiego i wchłaniają się. Co więcej żółć odpowiada również za prawidłową motorykę przewodu pokarmowego. W żółci gromadzone są także zbędne produkty przemiany materii, które mają zostać wydalone z organizmu.
Drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy - budowa i funkcje
Drogi żółciowe, którymi transportowana jest żółć to przewody łączące wątrobę z dwunastnicą. Składają się one z takich struktur jak: zewnątrzwątrobowe i wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe oraz woreczek żółciowy (pęcherzyk żółciowy). Przewody żółciowe znajdujące się w miąższu wątroby zbierają produkowaną w niej żółć. Przewód wątrobowy prawy i lewy na wysokości wnęki wątroby łączą się w przewód wątrobowy wspólny. Stanowią one zewnętrzne drogi żółciowe, a gdy przewód wątrobowy wspólny dociera do pęcherzyka żółciowego mówi się o nim - przewód żółciowy wspólny. To on doprowadza żółć z pęcherzyka żółciowego do dwunastnicy.
Pęcherzyk żółciowy (nazywany potocznie woreczkiem żółciowym) swoim kształtem przypomina gruszkę. Jego długość wynosi ok. 10 cm, natomiast szerokość od 3 do 4 cm. Ma on dno, czyli część poszerzoną, trzon, czyli część główną i szyjkę, która zwęża się w stronę przewodu pęcherzykowego. Gdzie jest woreczek żółciowy? Umiejscowiony jest on między prawym a czworobocznym płatem wątroby.
Rola pęcherzyka żółciowego to magazynowanie żółci, natomiast dróg żółciowych jej transport, zarówno z wątroby do pęcherzyka żółciowego, jak i dalej do dwunastnicy za pośrednictwem przewodu żółciowego wspólnego. Po spożyciu pokarmu zawierającego tłuszcz zaczyna kurczyć się ściana pęcherzyka żółciowego i uwalniana zostaje żółć. Gdy tej zgromadzonej w pęcherzyku żółciowym zaczyna brakować uwalniana zostaje również żółć wątrobowa.
Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
Najczęstszymi objawami związanymi z zaburzonym wydzielaniem żółci są dolegliwości trawienne pojawiające się po tłustym posiłku. Wtedy pacjenci najczęściej sięgając po preparaty na niestrawność oraz leki i suplementy diety wspomagające pracę wątroby.
Jak wybrać najlepszy preparat wspomagający pracę wątroby? Przeczytaj artykuł: Jak wspomóc pracę wątroby - najlepsze preparaty.
Oczywiście nie jest to niewłaściwe postępowanie. Nie mniej jednak gdy zaburzenia trawienne pojawiają się zbyt często warto poddać się diagnostyce pod kątem schorzeń w obrębie pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych. Jakie są objawy choroby dróg żółciowych? Są to najczęściej: wzdęcia, wymioty, nudności, zgaga oraz dyskomfort w nadbrzuszu i uczucie ciężkości po posiłku. Są to dość niespecyficzne symptomy, ponieważ mogą one mieć związek z wieloma innymi zaburzeniami w układzie pokarmowym. Dlatego też tak ważna jest szeroka i dokładna diagnostyka.
Objawy niestrawności - jak sobie z nimi radzić? Przeczytaj artykuł: Nie daj się niestrawności - leki i domowe sposoby na niestrawność.
Najczęściej diagnozowana jest kamica pęcherzyka żółciowego. Kamienie żółciowe to złogi, które wytrącają się z żółci na skutek jej nadmiernego zagęszczenia. Zbudowane są one z cholesterolu, barwników żółciowych (bilirubiny), białek i jonów, np. wapniowych. Do czynników środowiskowych, które predysponują do powstawania kamieni żółciowych zalicza się m.in. otyłość, wysokokaloryczną dietę, a także wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi.
Kiedy powstałe złogi przemieszczają się w kierunku dróg żółciowych dochodzi do zablokowania przewodu żółciowego wspólnego lub zwieracza Oddiego (uchodzi on do dwunastnicy). Objawia się to bólem w prawym podżebrzu, a także nudnościami, wymiotami i żółtaczką. Jeśli niedrożność utrzymuje się przez dłuższy czas żółtaczka narasta, a wraz z nią świąd skóry i zmiana zabarwienia moczu oraz stolca.
Utrzymująca się kamica żółciowa może wywołać ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego. Zablokowany odpływ żółci prowadzi do niedokrwienia i zapalenia ściany pęcherzyka. Dodatkowo drażniąco na ścianę pęcherzyka działają zalegająca żółć i produkty jej przemian metabolicznych, co generuje uwolnienie czynników prozapalnych. Jakie są objawy zapalenia woreczka żółciowego? Podobnie jak w przypadku kamicy żółciowej pojawia się napadowy ból brzucha, jednak utrzymuje się on nawet do kilku godzin. Mogą wystąpić również gorączka, dreszcze, nudności i wymioty.
Dużo rzadziej występują natomiast:
- torbiele dróg żółciowych,
- polipy pęcherzyka żółciowego,
- rak pęcherzyka żółciowego.
Schorzenia te często nie dają objawów, a jeśli już to są one niespecyficzne. Zaburzenia wykrywa się podczas USG, które jest wykonywane ze względu na różnego rodzaju dolegliwości trawienne, m.in. uczucie ciężkości, wymioty i nudności.
Usunięty pęcherzyk żółciowy
Na skutek zaawansowanej kamicy żółciowej oraz przewlekłych zmian zapalnych konieczna jest resekcja pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia). Jeśli tylko stan pacjenta na to pozwala to obkurczony pęcherzyk żółciowy jest stanem wymagającym natychmiastowej operacji. Oznacza to, że nie ma w nim żółci, a jedynie upakowane złogi.
Po takim zabiegu układ trawienny musi nauczyć się funkcjonowania na nowo, ponieważ ilość dostępnej do trawienia tłuszczów żółci będzie mniejsza. Konieczna w takim wypadku jest zmiana diety. Bezpośrednio po zabiegu konieczne będzie wyeliminowanie produktów zawierających błonnik, pestkowych owoców, tłuszczów zwierzęcych i wysokoprzetworzonych pokarmów. Dieta po resekcji woreczka żółciowego powinna opierać się na lekkostrawnych, gotowanych posiłkach i wodzie. Z czasem można wprowadzać do diety również inne produkty, ale należy robić to stopniowo, obserwując reakcje organizmu.
W związku z tym, że po resekcji pęcherzyka produkcja żółci nie ustaje, a brak jest jedynie miejsca na jej magazynowanie może dojść do jej zarzucania do wyższych odcinków w przewodzie pokarmowym. Najczęściej w takich wypadkach żółć lokalizowana jest w żołądku. Warto wtedy szczególnie dbać o dietę, usuwając z niej tłuste pokarmy. W innym wypadku często możne dokuczać odbijanie i gorzki posmak w ustach.
Kamica żółciowa i zapalenie pęcherzyka żółciowego to często pojawiający się w społeczeństwie problem. Ma to związek z niewłaściwą dietą, otyłością oraz wysokim poziomem cholesterolu we krwi. Oprócz zmian w diecie, które powinna wprowadzić osoba mająca problemy trawienne po posiłkach pomóc mogą również zioła usprawniające pracę wątroby i dróg żółciowych. Dostępne są one w formie do picia lub tabletek. W stanach zaostrzenia pacjenci sięgają również po leki rozkurczowe oraz tabletki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Kamicę żółciową leczy się również z wykorzystaniem mało inwazyjnych technik chirurgicznych.
Bibliografia:
- Dubert F. i inni; Biologia na czasie; Wydawnictwo Nowa Era 2021; s: 131-147; ISBN 978-83-267-4217-0.
- Ostrowska L. i inni; Czynniki ryzyka kamicy żółciowej u osób otyłych i z należną masą ciała; Roczn. PZH 2005; 56 (1): 67-76.
- Śmiegielski J. i inni; Leczenie kamicy dróg żółciowych - doświadczenia własne; Pol. Merk. Lek. 2007, XXII, 131 (40): 406-409.
