W ciągu ostatnich lat częstość występowania szkarlatyny wzrasta. Co powoduje tę chorobę i jak można się nią zarazić? Czy jednorazowe przechorowanie płonicy chroni przed ponownym zarażeniem? Jak objawia się szkarlatyna i jak się ją leczy?
1. Szkarlatyna – co to za choroba? Kogo dotyczy najczęściej?
2. Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?
3. Płonica – objawy
4. Szkarlatyna u dzieci i dorosłych – leczenie
5. Powikłania po szkarlatynie
Szkarlatyna – co to za choroba? Kogo dotyczy najczęściej?
Szkarlatyna to choroba bakteryjna, która głównie rozwija się u dzieci w wieku 5-15 lat. W Polsce choruje na nią rocznie ok. 15 na 100 000 osób. Inna nazwa tej choroby to płonica. Charakterystycznym objawem szkarlatyny jest wysypka, określana czasem jako „papier ścierny”. Z uwagi na fakt, że choroba ta ma podłoże bakteryjne, w leczeniu szkarlatyny wykorzystuje się antybiotyki. Przed ich odkryciem, płonica miała poważniejszy przebieg i częściej prowadziła do groźnych powikłań. Obecnie, dzięki szybkiemu wdrożeniu odpowiedniego leczenia, ryzyko ich wystąpienia jest znacznie niższe.
Szkarlatyna u dziecka lub osoby dorosłej może rozwinąć się kilka razy w ciągu życia. Jednorazowe przechorowanie płonicy nie pozostawia w organizmie trwałej odporności przeciwko innym toksynom wytwarzanym przez bakterie. Szkarlatyna pojawia się bowiem w wyniku kontaktu z egzotoksynami, które są produkowane przez paciorkowce beta-hemolizujące. W zależności od rodzaju toksyny, u pacjenta mogą wystąpić nieco inne objawy o odmiennym nasileniu. Dlatego, płonica pojawiająca się kolejny raz u tej samej osoby może mieć inny przebieg niż poprzednim razem.
W ciągu ostatnich lat, szkarlatyna u dorosłych i dzieci występuje coraz częściej. Nie do końca jasne są tego przyczyny. Uważa się jednak, że wpływ na ten stan może mieć narastająca oporność bakterii powodujących chorobę. Największa ilość zachorowań obserwowana jest w okresie jesienno-zimowym.
Czy szkarlatyna jest zaraźliwa?
Dawniej uważano, że szkarlatyna może rozwinąć się jedynie u osób, które przyszły anginę. Popularne było twierdzenie „bez anginy nie ma szkarlatyny”. Nie jest już ono aktualne. Płonica rozwija się w wyniku infekcji powodowanej przez paciorkowce beta-hemolizujące z grupy A. Zarazić rzeczywiście można się od osób, które chorują na anginę. Dlatego właśnie tak ważne jest szybkie rozpoznanie anginy i wprowadzenie antybiotykoterapii, która ogranicza rozprzestrzenianie się paciorkowców na kolejne osoby. Zarazić można się również od chorych na szkarlatynę. Źródłem zakażenia mogą być też rany na skórze, zainfekowane przez paciorkowce.
Do zarażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową. Rzadziej jest ono wynikiem bezpośredniego kontaktu ze śliną lub wydzielinami z dróg oddechowych osoby chorej. Zarazić można się również przez kontakt raną, w obrębie której rozwijają się paciorkowce.
Czy szkarlatyna jest zaraźliwa dla dorosłych? Szkarlatyna to generalnie choroba wieku dziecięcego, która znacznie częściej rozwija się u dzieci niż u osób dorosłych. Jednak rozwój płonicy u dorosłych również jest możliwy. Osoba dorosła może więc zarazić się szkarlatyną od innego chorego. Choroba ta z łatwością rozprzestrzenia się w szkołach i przedszkolach.
Płonica – objawy
Szkarlatyna – objawy przy typowym przebiegu choroby pojawiają się nagle. Płonica rozpoczyna się gorączką (może być ona wysoka, sięgająca 40 stopni C), dreszczami, silnym bólem gardła, a czasem również bólem głowy. U części chorych pojawiają się też wymioty i bóle brzucha. Nieprzyjemne objawy szkarlatyny u dziecka sprawiają, że mały pacjent jest bardzo osłabiony i apatyczny.
Szkarlatyna – wysypka pojawia się najczęściej po 12-24 godzinach od wystąpienia pierwszych objawów. Ma ona postać drobnych punkcików, wystających ponad powierzchnię skóry. Jej zabarwienie może być różowe lub czerwone. Wysypka przy szkarlatynie zazwyczaj nie jest swędząca. Jest natomiast dość szorstka w dotyku, dlatego właśnie określa się ją czasem jako wysypkę typu „papier ścierny”. Cechą charakterystyczną dla występującej przy szkarlatynie wysypki jest to, że nie pokrywa ona całego ciała. Niezajęty pozostaje obszar pod nosem i w okolicy ust. Jest to tzw. trójkąt Fiłatowa, którego blady koloryt kontrastuje z czerwienią warg oraz pokrytymi czerwoną wysypką policzkami. Wysypka przy szkarlatynie nie pojawia się również na podeszwach stóp i wewnętrznej powierzchni dłoni. Bardzo często występuje natomiast pod pachami i w pachwinach. Przy typowym przebiegu płonicy, wysypka pojawia się na tułowiu i stopniowo rozprzestrzenia na kolejne partie ciała. Kolejność jej ustępowania jest odwrotna. Wysypka utrzymuje się zazwyczaj około 7 dni. Po tym okresie, skóra zaczyna się złuszczać i wracać do zdrowia.
Objawy szkarlatyny u dziecka i dorosłego to również charakterystyczne zmiany na języku. Początkowo, jest on pokryty białym nalotem. Po nim, pojawia się tzw. „malinowy język”. Jest on mocno czerwony i może być nadwrażliwy na ciepło, dotyk oraz różne smaki.
Ile trwa szkarlatyna? Objawy u dorosłych i dzieci utrzymują się przez kilka lub kilkanaście dni. W typowym przebiegu choroby, gorączka zaczyna spadać po ok. 2 dniach, a wysypka blednąć po ok. tygodniu. Warto jednak pamiętać, że sam przebieg płonicy, jak i czas utrzymywania się objawów choroby może różnić się między pacjentami. U niektórych chorych, szkarlatyna ma ciężki przebieg z wysoką utrzymującą się gorączką oraz silnym bólem gardła. U innych, występują jedynie lekkie dolegliwości i stan podgorączkowy.
Szkarlatyna u dzieci – objawy pojawiają się zazwyczaj nagle. Są to: gorączka, dreszcze, silny ból gardła, a czasem również ból brzucha i wymioty. W następnej kolejności pojawia się charakterystyczna wysypka na ciele oraz zmiany na języku, tzw. „malinowy język”.
Szkarlatyna u dzieci i dorosłych – leczenie
Szkarlatyna – leczenie polega na antybiotykoterapii. Choroba ta jest powodowana przez bakterie, w związku z czym skutecznym lekiem wykorzystywanym w terapii są właśnie antybiotyki. Szybkie wprowadzenie antybiotyku nie tylko przyspiesza ustąpienie objawów szkarlatyny u dzieci i dorosłych, ale również ogranicza ryzyko niektórych powikłań. Co ważne, po 24 godzinach od rozpoczęcia antybiotykoterapii chory przestaje zakażać innych. Jeśli natomiast antybiotyk nie zostanie wprowadzony do leczenia, pacjent może zarażać innych nawet do 3 tygodni.
W celu obniżenia gorączki można podać dziecku lek przeciwgorączkowy z paracetamolem (np. Pedicetamol, Apap dla dzieci Forte) lub ibuprofenem (np. Axoprofen Forte w zawiesinie, Ibum Forte). Ibuprofen poza działaniem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym posiada również właściwości przeciwzapalne. Na ból gardła warto zastosować lek z substancją przeciwbakteryjną. Może być to chlorchinaldol obecny w tabletkach do ssania Chlorchinaldin (nie mają one ograniczeń wiekowych, można je podawać dzieciom które poradzą sobie z tą postacią leku) lub chlorheksydyna zawarta w tabletkach Sebidin Intensive (dla osób powyżej 12. roku życia). Na bakterie będące przyczyną szkarlatyny działają również substancje aktywne zawarte w tabletkach Neo-Angin, Strepsils i Inovox Express (od 6. roku życia). Leki na ból gardła zmniejszą dyskomfort pacjenta i poprawią jego samopoczucie.
Złagodzić objawy ze strony gardła mogą też domowe specyfiki, takie jak chociażby kleik z siemienia lnianego czy ciepła herbata malinowa. Część pacjentów odczuwa ulgę ogrzewając szyję, poprzez owijanie jej szalikiem. Więcej o domowych i aptecznych sposobach na ból gardła znaleźć można w artykule: Ból gardła – jakie mogą być jego przyczyny? Jak leczyć stan zapalny gardła?
Szkarlatyna w ciąży – nie ma obecnie żadnych przesłanek, które mogłyby sugerować, że szkarlatyna u kobiety ciężarnej stwarza zagrożenie dla dziecka. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku pojawienia się objawów infekcji w okresie ciąży, zawsze wskazana jest wizyta u lekarza. Będzie on w stanie odróżnić płonicę od innych chorób o podobnym przebiegu, a w razie potwierdzenia szkarlatyny zleci odpowiedni antybiotyk.
Powikłania po szkarlatynie
Niedoleczona szkarlatyna lub niewłaściwie leczona szkarlatyna wiąże się z większym ryzykiem powikłań. Należy jednak zaznaczyć, że obecnie powikłania po szkarlatynie zdarzają się naprawdę rzadko. Wśród możliwych powikłań znajdują się m.in. zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia, gorączka reumatyczna, popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek, a także zapalenie stawów. W bardzo rzadkich przypadkach obserwuje się nasiloną reakcję organizmu na kontakt z toksynami paciorkowca. Stan takiego pacjenta jest wówczas dość ciężki, a objawy bardzo nasilone i niepoddające się łatwo leczeniu. Czasami towarzyszą im objawy wstrząsu toksycznego, takie jak m.in. objawy niewydolności układu oddechowego i układu krążenia.
Jeśli szkarlatyna u dzieci i dorosłych jest prawidłowo leczona rokowania są dobre, a ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań znikome.
Szkarlatyna – szczepienia przeciwko płonicy nie są dostępne. W celu zapobiegania infekcji należy stosować się do ogólnych zasad, które ograniczają rozprzestrzenianie się chorobotwórczych drobnoustrojów. Istotne jest unikanie kontaktu z chorymi oraz osobami, które w ostatni czasie przebyły płonicę ale nie były leczone antybiotykiem (o ile oczywiście mamy taką wiedzę), ponieważ mogą one zarażać jeszcze przez kilka-kilkanaście dni. Należy też często myć ręce i przestrzegać podstawowych zasad higieny.
Bibliografia:
- Basetti S., Hodgson J., Rawson T.M., Majeed A. Scarlet fever: a guide for general practitioners. London J Prim Care (Abingdon). 2017 Aug 11;9(5):77-79. doi: 10.1080/17571472.2017.1365677.
- InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. Scarlet fever: Overview. [Updated 2020 Jul 16]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279620/
- Szenborn L. Płonica. Pediatria po Dyplomie 2012, 6.
14 characters selected
