Zapalenie ucha to częsty problem u dzieci. Ma to związek z budową anatomiczną trąbki słuchowej u małych pacjentów oraz jej niepełną funkcjonalnością, a także dużą skłonnością do infekcji dróg oddechowych. Jak objawia się zapalenie ucha? Jak wygląda jego leczenie? Jakie powikłania niesie za sobą niewłaściwie leczone zapalenie ucha u dziecka?
1. Zapalenie ucha u dziecka – czym jest? Rodzaje
2. Zapalenie ucha u dziecka – przyczyny
3. Zapalenie ucha u dziecka – objawy
4. Zapalenie ucha u dziecka – jak leczyć?
5. Zapalenie ucha u dziecka – powikłania
Zapalenie ucha u dziecka – czym jest? Rodzaje
Nawet 95% dzieci do 7. roku życia choruje na zapalenie ucha. Stan zapalny wywołany może być przez różnego rodzaju patogeny i stanowić powikłanie infekcji górnych dróg oddechowych, ale może wynikać również z niewłaściwej higieny uszu, uszkodzeń czy też braku drożności. W zależności od umiejscowienia stanu zapalnego wyróżnia się zapalenie ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego. Inna klasyfikacja obejmuje cechy typowe dla infekcji. W takim wypadku specjaliści wskazują na:
- Ostre zapalenie ucha – pojawia się ono na skutek powikłania po innej infekcji toczącej się w obrębie górnych dróg oddechowych; najczęściej drogą wstępującą z gardła patogeny przedostają się do ucha i wywołują zapalenie ucha środkowego. Drobnoustrojami odpowiedzialnymi za rozwój choroby są zwykle wirusy, tj. RSV, adenowirusy, wirusy grypy, wirus odry lub bakterie – głównie: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae. Zwykle infekcja ma jednak charakter mieszany.
- Wysiękowe zapalenie ucha – w jamie bębenkowej obserwuje się płyn, który utrudnia przewodzenie fal dźwiękowych. W wyniku infekcji chory ma upośledzony słuch, a stan ten może utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy. Stan zapalny obejmuje takie struktury ucha jak: wyściółkę trąbki słuchowej, jamę bębenkową oraz komórki powietrzne wyrostka sutkowatego.
- Przewlekłe zapalenie ucha – stan zapalny utrzymuje się dłużej niż 3 miesiąca. Charakterystyczne są okresowo pojawiające się wycieki z ucha, osłabienie słuchu oraz obserwowane za pomocą otoskopu perforacje w błonie bębenkowej.
- Nawracające zapalenie ucha – gdy infekcja o charakterze ostrym nie została właściwie wyleczona zapalenie ucha będzie miało tendencję do nawrotów. Problem dotyczy nawet 15% dzieci do 2. roku życia. 4 infekcje w ciągu roku mogą sugerować, że dziecko ma tendencję do nawracającego zapalenia ucha.
Zapalenie ucha u dziecka – przyczyny
Jak już wspomniano zapalenie ucha u dziecka odpowiadają głównie wirusy i bakterie. Najrzadziej występują infekcje wywołane przez grzyby, natomiast gdy dojdzie do zakażenia odpowiedzialnymi za nie patogenami są głównie gatunki z rodzaju Candida i Aspergillus. Ostre zapalenie ucha stanowi stosunkowo częste powikłanie po chorobach zakaźnych, tj. odrze lub wywołanej przez paciorkowce szkarlatynie. Inne bakterie odpowiedzialne za zapalenie ucha zewnętrznego i środkowego to m.in. Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Wirusami odpowiedzialnymi za chorobę są natomiast rhinowirusy, adenowirusy, wirusy grypy i paragrypy oraz RSV. Obecność tych patogenów w nosogardzieli zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia ucha środkowego nawet 4 – krotnie.
Jakie inne czynniki predysponują do wystąpienia zapalenia ucha u dziecka?
- niedojrzałość anatomiczna i czynnościowa trąbki słuchowej łączącej część nosową gardła oraz ucho środkowe,
- nawracające infekcje górnych dróg oddechowych,
- przerost migdałka gardłowego,
- niedojrzałość układu immunologicznego,
- przebywanie dziecka wśród rówieśników (uczęszczanie do żłobków i przedszkoli),
- predyspozycje genetyczne,
- brak karmienia piersią,
- alergia i inne zaburzenia układu odpornościowego,
- wady twarzoczaszki dotyczące dysfunkcji trąbki słuchowej,
- okres jesienno – zimowy,
- narażanie dziecka na dym tytoniowy,
- predyspozycje genetyczne,
- niedobory witamin, minerałów i składników odżywczych w diecie,
- korzystanie ze smoczków przez dzieci samodzielnie poruszające się.
Zapalenie ucha środkowego może mieć również cięższy przebieg w przypadku pacjentów, u których występują wymienione wyżej czynniki ryzyka.
Zapalenie ucha u dziecka – objawy
W zależności on umiejscowienia stanu zapalnego dziecko może skarżyć się na nieco inne objawy. Zapalenie ucha zewnętrznego charakteryzuje się głównie świądem, bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem przewodu słuchowego. Pacjent dodatkowo odczuwa uczucie pełności w uchu. Bardziej nasilone symptomy pojawiają się natomiast w przebiegu zapalenia uch środkowego, które zwykle poprzedzone jest nieżytem nosa. W przebiegu infekcji pojawiają się również objawy ogólnoustrojowe, tj. gorączka, pogorszenie samopoczucia, snu, wymioty, biegunka. Maluch staje się niespokojny i płaczliwy szczególnie w nocy gdy ból się nasila. Im mniejsze dziecko tym objawy ogólnoustrojowe są bardziej nasilone niż te miejscowe związane z bólem ucha. Sam charakter bólu może być bardzo nieprzyjemny - pulsacyjny i przenikający. Niekiedy obserwowany jest również wyciek wydzieliny z ucha.
Nasilenie bólu jest znacznie mniejsze w przebiegu grzybiczego zapalenia ucha, uporczywy jest natomiast świąd. W obrazie podczas badania otoskopem może pojawić się gęsta, biała wydzielina.
Zdarza się również, że ból ucha nie występuje w przebiegu zapalenia, albo ustępuje już po 1. dniu. Natomiast gorączka pojawia się jedynie u 25% dzieci z zapaleniem ucha.
Zapalenie ucha – ile trwa? Jeśli wdrożone zostanie odpowiednie leczenie objawy mijają po kilku dniach. W większości przypadków zaleca się jednak nieco dłuższe podawanie leków celem pełnej kuracji i zapobiegania nawrotom choroby.
Dlaczego ucho boli? Chcesz wiedzieć więcej? Kliknij tutaj
Zapalenie ucha u dziecka – jak leczyć?
Na podstawie zebranego wywiadu oraz badania otoskopem lekarz jest w stanie postawić diagnozę. Wziernik wykorzystywany przez otolaryngologów oraz pediatrów umożliwia obejrzenie przewodu słuchowego zewnętrznego oraz błony bębenkowej. W zależności od stopnia nasilenia objawów oraz przyczyny infekcji dobierane jest leczenie. Zapalenie ucha zewnętrznego można leczyć miejscowo z wykorzystaniem kropli usznych, natomiast zapalenie ucha środkowego zawsze wymaga leczenia doustnego.
Infekcja wirusowa leczona jest głównie objawowo. U dzieci stosowane są leki przeciwbólowe i przeciwzapalne zawierające ibuprofen w formie płynnej. Wdrożenie tej substancji do leczenia pozwoli nie tylko zniwelować ból i stan zapalny, ale również obniżyć gorączkę w razie jej pojawienia się. Paracetamol w przebiegu infekcji ucha zadziała na ból i gorączkę, ale nie będzie ograniczał stanu zapalnego.
Gdy zapalenie ucha wywołane jest przez bakterie lub podejrzewa się zakażenie mieszane konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii. Należy stosować lek ściśle według zaleceń lekarza w odpowiednio dobranej dawce. Ze względu na słabą penetrację substancji czynnej do struktur ucha dawki leku są nieco wyższe niż w przypadku np. infekcji gardła, co nie powinno wzbudzać niepokoju u rodziców. Dla osiągnięcia lepszych efektów terapeutycznych i szybszego ustąpienia objawów oprócz antybiotyku doustnego lekarze często zalecają również leki w formie kropli do uszu. Często są to preparaty łączone zawierające antybiotyk i steryd o działaniu przeciwzapalnym, przeciwświądowym i przeciwobrzękowym. W niektórych przypadkach stosuje się farmakoterapię celowaną, którą poprzedza wykonanie badania mikrobiologicznego na podstawie pobranego wymazu z ucha.
W przypadku podejrzenia zapalenia ucha o podłożu grzybiczym stosuje się miejscowe leki przeciwgrzybicze, np. krople z klotrimazolem Fungotac.
W aptekach dostępne są również krople do uszu na stan zapalny, które nie wymagają ordynacji lekarskiej. Wiele z nich nie nadaje się jednak do zastosowania u dzieci. Wyjątkiem są krople zawierające lignokainę – substancję o miejscowym działaniu znieczulającym oraz zmniejszające obrzęk i łagodzące podrażnienia zawierające kompozycję olejków i glicerolu, np. Fonix ból uszu.
Ważne, aby nie zatykać ucha dziecka watą. Zablokowanie dopływu powietrza spotęguje namnażanie się bakterii chorobotwórczych i zaostrzy stan zapalny.
Zapalenie ucha u dziecka - powikłania
Należy pamiętać, że podejrzenie zapalenia ucha u dziecka zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Tylko specjalista potrafi ocenić stan zdrowia ucha. Ustąpienie objawów wcale nie musi świadczyć o samoistnym wyleczeniu. Niewłaściwa terapia zapalenia ucha może prowadzić do przewlekłych lub nawracających zakażeń, które powodują uszkodzenia błony bębenkowej i generują długo utrzymujące się problemy ze słuchem. Z jakimi jeszcze powikłaniami może wiązać się zapalenie ucha u dziecka?
- porażenie nerwu twarzowego,
- zapalenie błędnika,
- zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych,
- zapalenie części kości skroniowej,
- ropień nad- i podtwardówkowy, mózgu.
Bardzo ważna jest profilaktyka polegająca na wspomaganiu układu immunologicznego oraz odpowiednia higiena przewodu słuchowego aby zapobiegać stanom zapalnym ucha. O odporność zadbać można poprzez zdrowe odżywianie, regularną aktywność na świeżym powietrzu, odpowiednio długi sen oraz ewentualne uzupełnianie diety o witaminy i minerały zawarte w suplementach diety na odporność dla dzieci. Natomiast pomocne w oczyszczaniu uszu są spray’e do higieny uszu zawierające substancje olejowe lub związki powierzchniowo czynne dedykowane dla najmłodszych.
Zapalenie ucha u dziecka to częsta infekcja przytrafiająca się maluchom w okresie jesienno – zimowym. Ucho może zacząć boleć po przebytym katarze, ale również samoistnie. Nie można bagatelizować problemu i ból ucha czy dyskomfort zawsze należy skonsultować z lekarzem. Stan zapalny może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, które będą niewątpliwie wpływały nie tylko na samopoczucie dziecka, ale również jego rozwój.
Bibliografia:
- Hassman – Poznańska E.; Ostre zapalenie ucha środkowego u dziecka; LINK: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/74798,ostre-zapalenie-ucha-srodkowego
- Hassman - Poznańska E., Dzierżanowska D., Poznańska M.; Ostre rozlane zapalenie ucha zewnętrznego; Polski Przegląd otolaryngologiczny 2014; 3: 84-89.
- Kuczkowski J.; Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego; Forum Medycyny Rodzinnej 2011; 5 (4): 287–294.
