Trzustka to niezwykle ważny narząd, który wpływa na prawidłowe trawienie oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi. Czasami jednak w obrębie tego gruczołu rozwija się stan zapalny. Jakie są objawy chorej trzustki? Jak boli trzustka? W artykule opisujemy również najczęstsze przyczyny ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki oraz metody ich leczenia.
1. Gdzie znajduje się trzustka? Jaką rolę pełni ten narząd?
2. Zapalenie trzustki – przyczyny
3. Objawy zapalenia trzustki
4. Zapalenie trzustki – leczenie
Gdzie znajduje się trzustka? Jaką rolę pełni ten narząd?
Trzustka stanowi jeden z elementów układu pokarmowego. Gdzie jest trzustka? Jest to gruczoł umiejscowiony w nadbrzuszu – w górnej części jamy brzusznej. Ze względu na specyficzną budowę, trzustka jest czasami kojarzona z rybą. W jej budowie wyróżnia się bowiem głowę, trzon oraz ogon. Z prawej strony znajduje się głowa trzustki, która stanowi jej najszerszą część. Otoczona jest ona przez dwunastnicę. Za głową widnieje wydłużony trzon trzustki, a na jego końcu skierowany w górę ogon trzustki.
Trzustka pełni niezwykle ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Posiada ona właściwości zewnątrzwydzielnicze i wewnątrzwydzielnicze. Funkcja zewnątrzwydzielnicza trzustki odnosi się do wytwarzania przez ten gruczoł enzymów trawiennych. Przykładowe enzymy produkowane przez trzustkę to amylaza trzustkowa biorąca udział w trawieniu węglowodanów, lipaza trzustkowa odpowiedzialna za trawienie tłuszczów i elastaza uczestnicząca w trawieniu białek. Drugą kluczową funkcją trzustki jest funkcja wewnątrzwydzielnicza – trzustka odpowiada za syntezę i uwalnianie do krwi hormonów, które pomagają utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi. Gdy stężenie glukozy we krwi wzrasta, komórki trzustki wydzielają insulinę. W wyniku jej działania, poziom cukru spada. Gdy natomiast stężenie glukozy jest niskie (np. na czczo), komórki trzustki produkują inny hormon – glukagon. Wpływa on na rozkład glikogenu, w konsekwencji czego uwalniana jest do krwi glukoza.
Zapalenie trzustki – przyczyny
Zapalenie trzustki może mieć postać ostrą lub przewlekłą. Ostre zapalenie trzustki jest stanem nagłym, który może mieć bardzo gwałtowny przebieg. Jest to ostra reakcja organizmu, będąca odpowiedzią na uszkodzenie tego narządu. Zdecydowanie najczęstszą przyczyna ostrego zapalenia trzustki jest kamica żółciowa (Jak się objawia kamica żółciowa – diagnostyka, leczenie, dieta) i alkohol. Czynniki te odpowiadają łącznie za 65-70% przypadków tej choroby. W ok. 10% przypadków, choroba ma charakter idiopatyczny, czyli samoistny. Nie udaje się wówczas znaleźć jej przyczyny. Rzadkim podłożem ostrego zapalenia trzustki są przyjmowane leki, przebyty uraz w obrębie jamy brzusznej, a jeszcze rzadziej za rozwój choroby odpowiadają wady wrodzone, nadczynność przytarczyc, hipertriglicerydemia czy też przebyte infekcje wirusowe lub bakteryjne.
Drugim rodzajem stanu zapalnego toczącego się w obrębie omawianego gruczołu jest przewlekłe zapalenie trzustki. Nie ma ono tak gwałtownego przebiegu jak ostre zapalenie trzustki, jednak może skutkować trwałym, postępującym upośledzeniem funkcjonowania tego gruczołu. W większości przypadków, przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest alkohol. I to niezależnie od tego, jaki jest to rodzaj alkoholu. Na przewlekłe zapalenie trzustki narażone są zarówno osoby które regularnie spożywają znaczące ilości alkoholu, jak również te, które co pewien czas się upijają. Inne czynniki, które zwiększają ryzyko przewlekłego zapalenia trzustki to:
- palenie tytoniu,
- hiperlipidemia (o prawidłowym poziomie cholesterolu można przeczytać w artykule: Cholesterol – normy, badania, dieta)
- hiperkalcemia, która może być wynikiem m.in. nadczynności przytarczyc,
- przewlekła niewydolność nerek,
- niektóre leki, np. fenofibrat, azatiopryna, statyny, metyloprednizolon,
- niedrożność przewodu trzustkowego,
- rozsiane zwapnienia w miąższu trzustki,
- nawracające stany zapalne trzustki,
- obciążenie genetyczne.
Objawy zapalenia trzustki
Zapalenie trzustki – objawy chorej trzustki mają różne nasilenie i odmienny charakter. Dominującym symptomem stanu zapalnego toczącego się w obrębie tego gruczołu jest jednak ból. Gdzie boli trzustka? Ból zlokalizowany jest głównie w nadbrzuszu. Jest czasem opisywany przez pacjentów jako ból ściskający. Nierzadko promieniuje w kierunku pleców.
Chora trzustka – objawy ostrego zapalenia trzustki pojawiają się nagle. Pacjent może odczuwać silny, promieniujący ból w lewej, górnej części brzucha, któremu często towarzyszy gorączka, nudności i wymioty. U chorych niejednokrotnie dochodzi też do przyspieszenia pracy serca i zwiększenia częstości oddechów. Choć w większości przypadków ostre zapalenie trzustki ma łagodny przebieg, choroba ta u części chorych przebiega ciężko i może zakończyć się nawet śmiercią pacjenta.
Przewlekłe zapalenie trzustki również przebiega z dolegliwościami bólowymi. W tym jednak przypadku, ból może mieć mniejsze nasilenie, ale trwać dłużej. U części pacjentów, ból trzustki utrzymuje się stale, a u innych pojawia się co pewien czas, po czym ustępuje. Dość charakterystyczne jest występowanie bólu kilkanaście minut po spożyciu posiłku. W związku z tym, pacjenci często świadomie rezygnują z niektórych pokarmów, aby nie odczuwać nieprzyjemnych dolegliwości. W dłuższej perspektywie skutkuje to spadkiem masy ciała i stwarza ryzyko pojawienia się niedoborów żywieniowych. Inne możliwe objawy przewlekłego zapalenia trzustki to:
- uczucie pełności w nadbrzuszu,
- nudności,
- biegunka tłuszczowa - pacjent oddaje co najmniej 3 półpłynne lub płynne stolce na dobę, stolec jest połyskliwy z widoczną zwiększoną zawartością tłuszczu. Dość charakterystyczna jest większa trudność ze spłukiwaniem tłuszczowego stolca w toalecie. Biegunka tłuszczowa raczej nie pojawia się przy niewielkim uszkodzeniu trzustki. Jest to objaw który u większości chorych występuje dopiero wtedy, gdy dojdzie do zniszczenia ponad 90% miąższu tego gruczołu.
Przy przewlekłym zapaleniu trzustki w pierwszej kolejności pojawiają się objawy związane z zaburzeniem czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Dopiero kolejnym etapem jest upośledzenie wydolności wewnątrzwydzielniczej. W jej wyniku może rozwinąć się nietolerancja glukozy, a nawet cukrzyca.
Jak boli trzustka? Ból przy stanie zapalnym trzustki opisywany jest jako uciskający, opasający i silny. Umiejscowiony jest w górnej części brzucha lub w lewym nadbrzuszu. U wielu pacjentów ból promieniuje w kierunku pleców.
Zapalenie trzustki – leczenie
Leczenie zapalenia trzustki w dużej mierze opiera się na uzupełnieniu płynów w organizmie chorego, wyrównaniu zaburzeń elektrolitowych i łagodzeniu bólu. W zależności od stopnia ciężkości ostrego zapalenia trzustki inne są dodatkowe metody leczenia. Przy łagodnej postaci wystarczyć może żywienie doustne, ale przy ciężkim przebiegu pacjenci nierzadko wymagają leczenia na oddziałach intensywnej terapii. W pewnych przypadkach rozważana jest też antybiotykoterapia. Czasami leczone muszą być także powikłania narządowe. Wśród możliwych powikłań ostrego zapalenia trzustki wymienić można zakażenie martwicy trzustki obarczone wysoką śmiertelnością, zakrzepicę żyły wrotnej czy chociażby ostre uszkodzenie nerek i sepsę.
Przy przewlekłym zapaleniu trzustki podstawą terapii również jest uzupełnienie płynów i składników odżywczych. Często konieczne jest też włączenie leków przeciwbólowych. W pierwszej kolejności zalecane są niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen (np. Ibuprom, Ibum, Nurofen) czy diklofenak (np. Diclomax 25 mg, Voltaren Acti Forte) lub środki przeciwbólowe spoza tej grupy – paracetamol (np. Apap) i metamizol (np. Pyralgina). Przy wyborze leku przeciwbólowego należy wziąć pod uwagę ogólny stan zdrowia pacjenta i obciążenie dodatkowymi chorobami. Jeśli leki przeciwbólowe bez recepty nie są wystarczająco skuteczne, lekarz może zalecić silniejsze preparaty opioidowe. Słaby opioid – kodeina – dostępny jest w niektórych lekach bez recepty, np. Solpadeine, Nurofen Plus.
Zapalenie trzustki – objawy bólowe można łagodzić lekami przeciwbólowymi. W zależności od nasilenia bólu wystarczające mogą być słabsze leki na ból dostępne bez recepty lub leki opioidowe wydawane na receptę.
W leczeniu zapalenia trzustki u części pacjentów istotne jest też uzupełnienie niedoboru enzymów trzustkowych. Obecne są one w takich lekach jak Pangrol, Neo-Pancreatinum Forte i Kreon Travix. Niektórzy chorzy mogą wymagać dostarczenia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K), których wchłanianie mogło ulec zaburzeniu ze względu na trudności z trawieniem tłuszczów. Czasami konieczne jest też leczenie powikłań przewlekłego zapalenia trzustki.
Bardzo ważnym elementem leczenia ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki jest całkowita rezygnacja z alkoholu i palenia papierosów. Rezygnacja z alkoholu wpływa na lepsze kontrolowanie bólu oraz wyhamowuje postęp przewlekłego zapalenia trzustki. Wpływa też korzystnie na długość życia pacjentów oraz jego lepszą jakość. Rzucenie papierosów również pozwala lepiej kontrolować dolegliwości bólowe, a do tego zmniejsza ryzyko powikłań przewlekłego zapalenia trzustki.
Ostre zapalenie trzustki choć w większości przypadków ma łagodny przebieg, obarczone jest 2% śmiertelnością. Może nawracać, szczególnie jeśli przyczyną choroby jest nadużywanie alkoholu. Przewlekłe zapalenie trzustki dotyczy najczęściej osób między 30. a 40. rokiem życia. Częściej rozwija się u mężczyzn. Może trwać kilka, a nawet kilkanaście lat. Zapalenie trzustki to choroba, której w wielu przypadkach można zapobiegać. Zdrowa dieta, rezygnacja lub ograniczenie spożycia alkoholu i palenia papierosów to najlepsze metody profilaktyki zapalenia trzustki.
Bibliografia:
- Lipiński M., Rydzewska G. Zasady postępowania u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki i niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki w praktyce lekarza POZ. Lekarz POZ 2018, 3, 199-203.
- Rogowska A. Ostre zapalenie trzustki. Postępy Nauk Medycznych 2014, t. XXVII, nr 1, 2014.
- Kadaj-Lipka R., Lipiński M., Adrych K., Durlik M., et al. Diagnostic and therapeutic recommendations for chronic pancreatitis. Recommendations of the Working Group of the Polish Society of Gastroenterology and the Polish Pancreas Club. Gastroenterology Rev 2018; 13 (3): 167–181, doi: https://doi.org/10.5114/pg.2018.78067
- Mohy-ud-din N., Morrissey S. Pancreatitis. [Updated 2023 Jul 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538337/
