Na skutek zaburzenia składu żółci w pęcherzyku żółciowym może dojść po powstawania złogów nazywanych kamieniami żółciowymi. Przytkane drogi żółciowe to spory problem, który objawia się zaburzeniami trawienia, ale może wywołać także atak kolki żółciowej. Jak dbać o drogi żółciowe? Jak oczyścić woreczek żółciowy? Jak powinna wyglądać dieta na drogi żółciowe i leczenie zaostrzenia kamicy?
1. Co to kamica żółciowa?
2. Kamica żółciowa – przyczyny
3. O czym świadczą poszerzone drogi żółciowe? – diagnostyka kamicy żółciowej
4. Kamica pęcherzyka żółciowego – objawy
5. Kamica żółciowa – leczenie
6. Czym grozi nieleczona kamica żółciowa?
7. Kamica żółciowa - co można jeść? Dieta na pęcherzyk żółciowy
8. Jak oczyścić drogi żółciowe? – profilaktyka kamicy żółciowej
Co to kamica żółciowa?
Żółć produkowana jest w wątrobie. Magazynowana natomiast w pęcherzyku żółciowym, skąd drogami żółciowymi trafia do dwunastnicy gdzie zachodzi proces trawienia tłuszczy. Żółć działa jak emulgator, rozbijając duże cząsteczki tłuszczów na mniejsze. Dzięki temu enzymy trawienne mają do nich lepszy dostęp, a co za tym idzie możliwe jest trawienie tłuszczy i ich wchłanianie.
Niekiedy, na skutek nadmiernego zagęszczenia żółci i zmiany jej składu dochodzi do wytworzenia się złogów w pęcherzyku żółciowym. Złogi te nazywane są potocznie kamieniami żółciowymi. W zależności od ich składu wyróżniamy kamienie cholesterolowe, barwnikowe lub mieszane. Zdecydowanie najwięcej diagnozuje się kamieni cholesterolowych, na co wpływ ma wysoki poziom cholesterolu we krwi. Kamienie barwnikowe natomiast zbudowane są z niezwiązanej bilirubiny, której nadmiar pojawia się w żółci w wyniku rozpada hemoglobiny. Taki proces obserwuje się w przebiegu przewlekłych infekcji dróg żółciowych, marskości wątroby oraz stanów zapalnych przewodu pokarmowego.
W zależności gdzie są umiejscowione kamienie żółciowe działają one drażniąco na śluzówkę pęcherzyka lub dróg żółciowych. Dodatkowo niedrożne drogi żółciowe nie spełniają swojej roli, polegającej na transporcie żółci. Generuje to szereg nieprzyjemnych objawów związanych z kamicą żółciową i może prowadzić również do poważnych powikłań i komplikacji zdrowotnych.
Więcej na temat żółci, dróg żółciowych i woreczka żółciowego dowiesz się z artykułu: Żółć, drogi żółciowe i woreczek żółciowy – budowa i funkcje.
Kamica żółciowa – przyczyny
Oczywiście istnieje osobnicza skłonność do tworzenia się złogów w pęcherzyku i drogach żółciowych. Nie mniej jednak wiele czynników ma istotny wpływ na pojawienie się objawów kamicy. Należą do nich m.in.:
- płeć – kamica żółciowa częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn,
- wiek – im osoba starsza tym większe prawdopodobieństwo zachorowania na kamicę,
- cukrzyca,
- otyłość,
- ciąża (zmiany zachodzące w gospodarce hormonalnej),
- wysokie stężenie trójglicerydów we krwi,
- mukowiscydoza,
- stosowanie niektórych leków w tym m.in. antybiotyków, środków antykoncepcyjnych, estrogenów, leków przeciwdepresyjnych i fibratów,
- mała aktywność fizyczna,
- głodówka i szybka utrata masy ciała,
- zabiegi chirurgiczne powodujące zastój żółci,
- przewlekłe infekcje w obrębie dróg żółciowych,
- żywienie pozajelitowe,
- anemia hemolityczna związana z rozpadem czerwonych krwinek,
- marskość wątroby,
- choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna).
Osobę, która ma największe predyspozycje do wystąpienia kamieni żółciowych określa się jako płodną kobietę po 40. roku życia, otyłą i jasnowłosą.
Zmiany w gospodarce hormonalnej u ciężarnej sprawiają, że żółć gęstnieje. Kamica żółciowa w ciąży wystąpi gdy dodatkowo kobieta ma predyspozycje genetyczne lub prowadzi dietę wysokocholesterolową czy też stwierdzono u niej cukrzycę. Oczywiście leczenie w tym okresie jest mocno ograniczone i oprócz modyfikacji diety stosuje się jedynie leki rozkurczowe dopuszczone do zażywania w ciąży.
Na szczęście kamica żółciowa u dzieci jest chorobą bardzo rzadko diagnozowaną. Nie mniej jednak ze względu na ryzyko wystąpienia poważnych powikłań nie wolno jej bagatelizować, a w przypadku podejrzenia choroby należy przeprowadzić szeroką diagnostykę.
O czym świadczą poszerzone drogi żółciowe? – diagnostyka kamicy żółciowej
Podstawowym badaniem stosowanym w diagnostyce kamicy żółciowej jest USG. Kiedy choroba nie daje żadnych objawów zdarza się, że kamienie są diagnozowane przypadkiem, podczas badania wykonywanego z innego powodu. Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej pozwala zobrazować wielkość i umiejscowienie złogów. Dzięki tej metodzie można zobaczyć również powiększony pęcherzyk żółciowy oraz ocenić stan jego ścian oraz ich grubość. Podobnie sprawdza się również drogi żółciowe. Wszelkie nieprawidłowości mogą być spowodowane m.in. przez zatkane drogi żółciowe, utrudniony odpływ żółci i rozwijający się stan zapalny. Co generuje szereg powikłań.
Jeśli chodzi o inne obrazowe badania diagnostyczne to niekiedy wykorzystywana jest również tomografia komputerowa jamy brzusznej. Znacznie rzadziej wykonuje się natomiast ultrasonografię endoskopową (EUS) lub rezonans magnetyczny. Nie są to testy wykonywane rutynowo. Wskazaniem są np. niedrożne drogi żółciowe.
Nie tylko obrazowo diagnozowana jest kamica żółciowa. Badania laboratoryjne są również wykonywane. Obejmują one oznaczenie z krwi białych krwinek (leukocytów), białka CRP, prób wątrobowych (ALAT i ASPAT)- pozwalających ocenić ogólny stan wątroby oraz ewentualnie bilirubiny.
Kamica żółciowa - jaki lekarz może dokonać diagnostyki? Początkowo z problemem należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który na podstawie przeprowadzonego wywiadu, badania fizykalnego i wstępnych badań z krwi kieruje pacjenta do specjalisty. Najczęściej jest to gastrolog, niekiedy także chirurg.
Kamica pęcherzyka żółciowego – objawy
Jak się objawia kamica żółciowa? Na co dzień przebieg choroby jest w zasadzie bezobjawowy. Problem pojawia się gdy dojdzie to zaczopowania przez złóg przewodu pęcherzykowego. Powoduje to zablokowanie odpływu żółci i znaczny wzrost ciśnienia w jego wnętrzu, co generuje dolegliwości bólowe znane jako atak kolki żółciowej. Ból pojawia się zwykle nagle po spożyciu obfitego, tłustego posiłku. Ma on charakter ostry, napadowy i zlokalizowany jest w nadbrzuszu lub w prawym, górnym kwadrancie brzucha, promieniuje także do prawego barku lub łopatki po tej samej stronie. Kolka żółciowa to najbardziej charakterystyczny objaw kamicy żółciowej, dotyczy nawet 80% pacjentów u których zdiagnozowano kamienie w pęcherzyku żółciowym. Co ważne napady kolki żółciowej nawracają. Kolejnego epizodu spodziewać się można w ciągu kilku kolejnych tygodni, nawet do roku czasu. Są to długie ataki. Ból może utrzymywać się nawet do kilku godzin. Jeśli pacjent odczuwa dolegliwości ponad 6 godzi warto skonsultować się ze specjalistą, ponieważ może to oznaczać powikłania.
W przebiegu kamicy żółciowej zdarzają się również niespecyficzne objawy. Są to towarzyszące bólowi nudności, wymioty, wzdęcia, zgaga, potliwość i niepokój.
Kamica żółciowa – leczenie
Kiedy kamica żółciowa nie daje żadnych objawów jej leczenie jest zbędne. Natomiast w przypadku ataku kolki żółciowej stosuje się leki przeciwbólowe: paracetamol, metamizol sodu (pyralginę) i preparaty należące do grupy niesteroidowych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych oraz leki rozkurczowe działające na mięśnie gładkie znajdujące się w jamie brzusznej. Leki na drogi żółciowe o takim działaniu to głównie tabletki zawierające drotawerynę i hioscynę.
Również farmakologicznie można podjąć próbę rozpuszczenia złogów. W tym celu regularnie przez kilkanaście miesięcy stosuje się kwas ursodeoksycholowy. Jest to jeden z kwasów żółciowych i pomaga on rozpuścić kamienie cholesterolowe. W przypadku tej terapii istnieje jednak duże ryzyko nawrotów kamicy. Ponadto metoda te jest przeciwwskazana u osób otyłych, chorujących na wątrobę i ciężarnych.
Alternatywą dla kwasu ursodeoksycholowego jest kompozycja odpowiednio dobranych olejków eterycznych pod nazwą Rowachol. Preparat ten działa żółciopędnie i pomaga rozpuścić niewielkie złogi. Jest to również lek na drogi żółciowe, ponieważ działa rozkurczowo na ich mięśniówkę gładką. Wskazany jest jedynie w leczeniu łagodnych dolegliwości związanych z kamicą żółciową, jak również w profilaktyce.
Natomiast jeśli nie ma przeciwwskazań do zabiegu operacyjnego to objawową kamicę żółciową i jej powikłania (ostre i przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego) leczy się chirurgicznie usuwając pęcherzyk wraz ze złogami. Zabieg wykonuje się otwierając jamę brzuszną lub laparoskopowo (bez rozcinania powłok, jedynie wykonując drobne nacięcia i wykorzystując specjalistyczny sprzęt medyczny). Oczywiście ta druga metoda jest zdecydowanie bardziej rekomendowana ze względu na mniejszą ilość powikłań pooperacyjnych, krótszy czas rekonwalescencji po zabiegu i krótszy okres hospitalizacji pacjenta.
Czym grozi nieleczona kamica żółciowa?
Kamica żółciowa może latami nie dawać żadnych objawów. Tym bardziej jeśli pacjent utrzymuje odpowiednią dietę i unika czynników sprzyjających powstawaniu nowych i powiększaniu się już istniejących złogów. Bez takiego postępowania należy liczyć się z występowaniem kolki żółciowej oraz powikłaniami. Do częstych powikłań należą ostre i przewlekłe zapalenie pęcherzyka. Objawy tego schorzenia to oprócz kolki również wysoka gorączka, dreszcze i niekiedy żółtaczka, a w badaniach biochemicznych – wysoki poziom leukocytów i CRP.
Natomiast, kiedy drobne kamienie wydostaną się z pęcherzyka i trafią do przewodów żółciowych może rozwinąć się kamica przewodowa, ostre zapalenie przewodów żółciowych, zapalenie trzustki, a nawet niedrożność jelit.
Kamica żółciowa - co można jeść? Dieta na pęcherzyk żółciowy
Ogromną rolę zarówno podczas leczenia, jak i w profilaktyce kamicy żółciowej odgrywa dieta. Kamica żółciowa to choroba, która wymaga spożywania potraw ubogotłuszczowych oraz wysokowęglowodanowych. Porcje posiłków powinny być małe, ale spożywane często. Nawet 6 razy na dobę. Preferowana forma obróbki żywności to gotowanie i duszenie. Należy unikać tłustych mięs oraz innych źródeł tłuszczu jak: twarda margaryna, smalec, majonez, gotowe sosy i śmietana wysokotłuszczowa. Warto zrezygnować również z ostrych przypraw. Ważny w codziennym menu jest natomiast błonnik pokarmowy. Należy spożywać kasze, pełnoziarniste pieczywo i makarony.
Jak oczyścić drogi żółciowe? – profilaktyka kamicy żółciowej
Na powstawanie złogów żółciowych duży wpływ ma odżywienia i styl życia. Dlatego tak ważne są wspomniane wyżej zasady dietetyczne oraz:
- utrzymanie masy ciała na podobnym poziomie, mieszczącym się w normach,
- unikanie otyłości,
- aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych umiejętności,
- regularne badanie poziomu cholesterolu we krwi,
- w określonych przypadkach można profilaktycznie stosować kwas ursodeoksycholowy, np. u pacjentów po operacjach bariatrycznych.
U około 20% populacji polskiej występuje kamica żółciowa. Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych schorzeń przewodu pokarmowego i równie często wymaga hospitalizacji. Czynniki środowiskowe mają duże znaczenie jeśli chodzi o występowanie kamicy. Dlatego warto przestrzegać zasad zdrowej, racjonalnej diety i stylu życia. Ból podczas ataku kolki żółciowej jest bardzo silny, a powikłania kamicy mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia.
Bibliografia:
- P. Gajewski; Interna Szczeklika 2015; Kraków; s. 1089-1095.
- Pak Mila, Glenda Lindseth; Risk Factors for Cholelithiasis; Gastroenterol Nurs.; 2016 Jul-Aug; 39(4): 297–309.
- Abraham S and others; Surgical and Nonsurgical Management of Gallstones; Am Fam Physician. 2014;89(10):795-802.
