Miesiączka, inaczej menstruacja lub po prostu okres to nieodłączny element kobiecej fizjologii. Każdy okres składa się ze specyficznych faz, w trakcie których występują różne objawy, zmienia się stężenie hormonów. Niekiedy jednak miesiączka może zmienić się, co może być wynikiem choroby lub zniknąć, co może, ale nie musi oznaczać ciąży.
1. Co to jest miesiączka?
2. Jak przebiega cykl miesiączkowy?
3. Objawy miesiączki
4. Zaburzenia miesiączkowania
5. Pierwsza miesiączka
Co to jest miesiączka?
Miesiączka to określony cykl fizjologiczny u kobiet w wieku rozrodczym świadczący o płodności. Menstruacja powinna powtarzać się regularnie. Ile zatem trwa okres, czyli miesiączka? Zwykle pełen cykl trwa 25-35 dni. W trakcie miesiączki występuje kilka etapów, które różnią się między sobą fizjologią np. poziomem i rodzajem wytwarzanych hormonów, o czym decyduje oś podwzgórze-przysadka-jajniki. Istotne są również objawy menstruacyjne typowe dla okresu krwawienia, chociaż niektóre występują także w końcówke cyklu i zwiastują fazę folikularną. Okres pozwala kobiecie pozostać płodną przez cały rok. O czym jeszcze mówi każdej kobiecie miesiączką? Cykl miesiączkowy to czas, gdzie endometrium (macica) przygotowuje się do ewentualnego zagnieżdżenia zarodka. Gdy do tego nie dochodzi następuje złuszczanie się błony śluzowej macicy, co wiąże się z charakterystycznym krwawieniem i koniecznością stosowania podpasek, tamponów i wkładek.
Jakie hormony są istotne dla miesiączki?
Znaczenie dla cyklu miesiączkowego ma hormon folikulotropowy (FSH) i luteinizujący (LH), a także estrogen i progesteron. W trakcie okresu dochodzi do wahań ich stężeń, co prowadzi do ściśle określonych zmian w kobiecym ciele. Jednym z kluczowych momentów, szczególnie jeśli planujesz dziecko jest czas dojrzewania komórki jajowej i owulacja w trakcie, której kobieta osiąga szczyt płodności. Na tym etapie estradiol i LH osiągają szczyt, podobnie FSH. Z kolei wyraźny skok progesteronu występuje w drugiej połowie cyklu.
Jak przebiega cykl miesiączkowy?
W każdym cyklu menstruacyjnym można wyznaczyć kilka typowych dla niego etapów tzw. fazy cyklu miesiączkowego. W każdym z nich dochodzi do specyficznych zmian. Jednym z najbardziej charakterystycznych etapów cyklu jest krwawienie miesiączkowe. Każda z faz trwa określona ilość dni (zwykle kilka), poza jedną, która obejmuje 24-48 godzin. Zatem ile trwa cykl miesiączkowy i jego poszczególne fazy?
W cyklu miesiączkowym wyróżnia się:
- menstruację (krwawienie miesięczne)
- fazę folikularną
- owulację
- fazę lutealną.
Poniżej omówimy każdą z faz cyklu miesięcznego.
Menstruacja
Czas krwawienia w trakcie cyklu trwa zwykle 4-5 dni, chociaż wiele kobiet miesiączkuje 3 dni lub do 7 włącznie. Dla jej przebiegu ogromne znaczenie ma obecność chorób układu rodnego. Są to polipy i mięśniaki macicy, które mogą nasilić krwawienie i wydłużyć jego czas. Kluczowe dla menstruacji są również leki - NLPZ stosowane na ból miesiączkowy mogą nasilić krwawienie, ponieważ część z nich wykazuje komponentę przeciwzakrzepową. Porcja krwi, jaką traci kobieta w czasie okresu to 50-200 ml krwi. W kwestii hormonalnej poziom estrogenów i progesteronu jest niski.
Faza folikularna
To faza rozciągająca się od pierwszego dnia krwawienia, która trwa do owulacji. Zatem w jej trakcie dochodzi do złuszczenia endometrium z poprzedniego cyklu i jednocześnie ponownego przygotowania macicy (wskutek rosnącego poziomu estrogenu) do ewentualnego zapłodnienia. To również czas, przygotowania komórki jajowej do jej uwolnienia z jajnika wraz z dominującym pęcherzykiem Graafa. W trakcie fazy folikularnej dochodzi do zmian hormonalnych np. wzrasta poziom FSH (pod koniec krwawienia) mający wpływ na dojrzewanie komórki jajowej.
Owulacja
Owulacja oznacza uwolnienie komórki jajowej. Ile trwa owulacja i jak dokładnie ona przebiega? To najkrótszy etap w cyklu miesiączkowym o rozpiętości 1-2 dni. W tym czasie dochodzi do wyrzutu istotnego dla owulacji hormonu przez przysadkę na skutek wysokiego poziomu estrogenów. Jest nim hormon luteinizujący. W efekcie tego dochodzi do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka Graafa do jajowodu. To szczytowy moment płodności. Zatem odpowiadając na pytanie - kiedy występują dni płodne po okresie? Największą płodność kobieta osiąga w czasie owulacji, jednak dni płodne występują już 7 dni przed owulacja i trwają 3-4 dni po niej.
Faza lutealna
Po uwolnieniu komórki jajowej pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte i zaczyna produkować znacznie ilości progesteronu, który odpowiada za utrzymanie błony śluzowej macicy w stanie gotowym do zagnieżdżenia się zarodka. W przypadku braku zapłodnienia poziom progesteronu i estrogenów spada, co inicjuje wystąpienie krwawienia miesiączkowego, zatem kolejnego cyklu.
Objawy miesiączki
Regularna miesiączka jest nieodzowną częścią kobiecej natury, to niestety wahania hormonalne w trakcie trwania całego cyklu odznaczają się na organizmie. Dlatego w czasie okresu, ale również przed nim część kobiet może skarżyć się na:
- bóle miesiączkowe (często określane jako ból brzucha) zlokalizowane w części krzyżowej i podbrzuszu; mają charakter nieprzyjemnych skurczów,
- tkliwe, nabrzmiałe piersi, którym może towarzyszyć ból,
- zmiany apetytu,
- wahania nastroju,
- dolegliwości jelitowe (zaparcia, biegunki, wzdęcia),
- zmiany skórne (wypryski i pryszcze),
- uczucie osłabienia.
Powyższe objawy menstruacji mogą wystąpić już na kilka dni przed spodziewanym krwawieniem. To oznaka tzw. zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), który dla wielu kobiet jest niechcianym elementem cyklu. Dlatego część z nich decyduje się na leki na PMS np. tabletki z niepokalankiem. Łagodzą one dolegliwości związane z bólem i obrzmieniem piersi, a także nadmiernym gromadzeniem się wody w okolicy twarzy, rąk i stóp.
Rodzaje, nasilenie symptomów miesiączkowych to zawsze kwestia indywidualna każdej kobiety. Można spotkać się ze skrajnościami - część kobiet nie odczuje żadnej różnicy między dniem z i bez krwawienia. Niektóre jednak mogą czuć się dotknięte bólem miesiączkowym, piersi, co skutecznie unieruchamia kobietę w domu.
Bóle miesiączkowe
Ból miesiączkowy występujący w pierwszym dniu, a niekiedy daje o sobie znać przed krwawieniem. Jest on związany ze skurczami macicy i zmianami hormonalnymi. Zwykle dotyczy podbrzusza, ale w dniach krwawienia i przed okresem może promieniować w kierunku krzyża. Ból miesiączkowy zwykle jest najsilniejszy w pierwszym dniu i stopniowo maleje. Zależnie od stopnia odczuwania bólu i jego nasilenia część kobiet odczuwa łagodne dolegliwości i nie stosuje żadnych metod farmakologicznego załagodzenia bólu. Inne mogą sięgać po typowe leki przeciwbólowe pierwszego rzutu jak paracetamol lub ibuprofen. W przypadku szczególnie znacznego bólu wiele kobiet sięga po ketoprofen, metamizol lub jego połączenie z hioscyną w tabletkach.
Zaburzenia miesiączkowania
Typowym objawem miesiączki jest oczywiście krwawienie, które może zmienić się, co nie zawsze jest objawem choroby. Z pewnością uwagę powinna zwrócić skąpa miesiączka (krótsza niż zwykle o mniejszym nasileniu) i obfita miesiączka, która nie maleje w czasie i wydłuża się o typowy okres krwawienia. Nieprawidłowemu krwawieniu mogą towarzyszyć liczniejsze niż zwykle skrzepy krwi, a także uczucie osłabienia. Z jakich powodów występuje obfita lub skąpa miesiączka?
- Obfita miesiączka może pojawić się w wyniku określonych zmian patologicznych. Wśród, których wymienia się zaburzenia hormonalne, torbiele jajników, zespół policystycznych jajników, polipy i mięśniaki macicy, endometrioza.
- Skąpa miesiączka może przyjmować formę drobnego krwawienia i trwać krócej niż 3 dni. Potencjalne przyczyny tego stanu to nagła utrata kilogramów, niedożywienie, stosowanie antykoncepcji hormonalnej, silny stres.
Inne stany patologiczne dla miesiączkowania to m.in. rzadzkie miesiączkowanie lub częste miesiączkowanie.
Brak okresu - przyczyny
Powodów braku miesiączki zwykle wymienia się dwa. Jednym z nich jest ciąża, co łatwo potwierdzić za pomocą testu ciążowego. Drugi powód braku okresu wynika z zaburzeń miesiączkowania. W języku medycznym brak miesiączki to amenorrhea i może mieć charakter:
- pierwotny związany z brakiem pierwszej miesiączki po ukończeniu 16. roku życia, co powinno być skonsultowane z lekarzem,
- wtórny, którego kryteria to brak miesiączki przed 6 miesięcy lub 3 ostatnich cyklów.
Przyczyny wtórnego braku miesiączki to m.in.:
- hiperprolaktynemia - wysokie stężenie prolaktyny,
- niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
- odstawienie antykoncepcji hormonalnej,
- nagła utrata wagi (np. wskutek głodówki lub ekstremalnej diety),
- PCOS, czyli zespół policystycznych jajników.
Pierwsza miesiączka
Zależnie od szerokości geograficznej pierwsza miesiączka występuje w różnym wieku. W przypadku Polski pierwsza miesiączka (określana jako menarche) pojawia się zwykle między 11-14 rokiem życia. Jednak okres, w jakim pierwsza menstruacja może wystąpić jest szerszy. Prawidłowe ramy dostania pierwszego okresu to zakres 9-16 lat. Sygnałem alarmowym jest brak miesiączki po 16. roku życia, co wymaga diagnostyki i jest klasyfikowane jako pierwotny brak miesiączki. Zbyt wczesne zaczęcie miesiączkowania zwykle wiążę się z przedwczesnym dojrzewaniem, co również wymaga konsultacji ginekologa. Na wystąpienie pierwszej miesiączki wpływ mają geny, dieta, masa ciała. Wiele dziewczyn na samym początku doświadcza nieregularnego okresu, co nie jest zwykle powodem do obaw. Uregulowanie cyklu miesiączkowego zajmuje zwykle kilka do kilkunastu miesięcy.
Bibliografia:
- Beverly G Reed, MD and Bruce R Carr, MD., (2018), The Normal Menstrual Cycle and the Control of Ovulation, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279054/
- Dhanalakshmi K. Thiyagarajan; Hajira Basit; Rebecca Jeanmonod., (2022), Physiology, Menstrual Cycle, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500020/
- Khalida Itriyeva, (2022), The normal menstrual cycle, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1538544222000529?via%3Dihub
- Darcie M. Takemoto, DO and Meera S. Beharry, MD, FAAP, (2015), What’s Normal? Accurately and Efficiently Assessing Menstrual Function, https://journals.healio.com/doi/10.3928/00904481-20150910-08?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori:rid:crossref.org&rfr_dat=cr_pub%20%200pubmed
9 characters selected
