Niedoczynność tarczycy to powszechny problem dotyczący w większym stopniu kobiet niż mężczyzn. Jakie są przyczyny problemów z tarczycą? Jak może objawiać się niedoczynność tarczycy? Co warto suplementować przy tej chorobie?
1. Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?
2. Niedoczynność tarczycy – poziom hormonów
3. Problemy z tarczycą – jakie mogą być ich przyczyny?
4. Niedoczynność tarczycy – objawy
5. Jak leczyć niedoczynność tarczycy?
6. Co warto suplementować przy niedoczynności tarczycy?
Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?
Problemy z tarczycą dotyczą znaczącej części populacji. Szacuje się, że jawna niedoczynność tarczycy rozwija się u ok. 0,3-1% populacji. Znacznie częściej występuje jednak subkliniczna niedoczynność tarczycy, o której będzie mowa w dalszej części artykułu. Kobiety, szczególnie w okresie okołomenopauzalnym, są bardziej narażone na jej rozwój.
Niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy gruczoł ten nie jest w stanie produkować wystarczającej w stosunku do potrzeb organizmu ilości hormonów. Tarczyca to dobrze ukrwiony gruczoł położony w przedniej części szyi. Choć ma niewielkie rozmiary, jest istotny dla funkcjonowania organizmu. Wytwarzane w nim hormony wpływają na przemianę materii, utrzymanie stałej temperatury ciała, rozwój układu nerwowego, czy chociażby pracę serca i naczyń krwionośnych. Hormony tarczycy oddziałują też na stan włosów, skóry i paznokci. Zaburzenia pracy tego gruczołu odbijają się nie tylko na zdrowiu fizycznym, ale również na samopoczuciu i zdrowiu psychicznym.
Niedoczynność tarczycy ICD10 – choroba ta zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób opracowaną przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) ma przypisany kod E03. Zgodnie natomiast z nową wersją – ICD11 – niedoczynności tarczycy przypisany został kod 5A00.
Niedoczynność tarczycy – poziom hormonów
Tarczyca – niedoczynność tego gruczołu związana jest z podwyższonym poziomem hormonu TSH. Jest to hormon tyreotropowy produkowany przez przysadkę mózgową. Stymuluje on tarczycę do wytwarzania i uwalniania hormonów tarczycy:
- T3 – trijodotyroniny,
- T4 – tyroksyny
Funkcjonowanie przysadki i tarczycy regulowane jest przez mechanizm określany jako „ujemne sprzężenie zwrotne”. Oznacza ono, że spadek poziomu hormonów tarczycy działa pobudzająco na podwzgórze, w wyniku czego nasilona zostaje synteza TSH. To właśnie dlatego, przy niedoczynności tarczycy obserwuje się wzrost poziomu TSH.
Niedoczynność tarczycy może mieć postać:
- jawną – poziom T4 jest obniżony, a poziom TSH podwyższony. U pacjenta pojawiają się typowe objawy niedoczynności tarczycy,
- subkliniczną – poziom TSH jest podwyższony, ale hormony tarczycy mieszczą się w normie. U pacjenta nie obserwuje się żadnych typowych dla niedoczynności tarczycy objawów. Subkliniczna niedoczynność tarczycy może jednak przejść w niedoczynność jawną.
Problemy z tarczycą – jakie mogą być ich przyczyny?
Na rozwój niedoczynności tarczycy wpływ może mieć wiele czynników. Przede wszystkim są to:
- niedobór jodu w diecie – jest to powszechny problem, który przyczynia się do rozwoju niedoczynności tarczycy u dzieci i dorosłych,
- predyspozycje genetyczne,
- choroby genetyczne, takie jak zespół Downa czy zespół Turnera – u dzieci obciążonych tymi chorobami częściej występują problemy z tarczycą,
- uszkodzona lub usunięta tarczyca,
- przyjmowanie niektórych leków, np. litu,
- ciąża – niedoczynność tarczycy w ciąży wynika ze zwiększonego zapotrzebowania organizmu kobiety oraz rozwijającego się dziecka na hormony tarczycy, którego ten gruczoł nie jest w stanie zaspokoić.
Uważa się również, że problemy z tarczycą częściej występują u osób zmagających się z cukrzycą typu 1 lub 2, reumatoidalnym zapaleniem stawów, toczniem i celiakią.
Jeśli niedoczynność tarczycy związana jest bezpośrednio z tarczycą, mówimy o niedoczynności pierwotnej. Rzadziej rozwija się niedoczynność wtórna, do której dochodzi w wyniku uszkodzenia przysadki (jak zostało wyżej wspomniane, przysadka produkuje TSH, który stymuluje produkcję hormonów tarczycy. Uszkodzenie przysadki i zaburzenie produkcji TSH wpływa na funkcjonowanie tarczycy).
Wiele osób cierpi na chorobę Hashimoto. Jest to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, które rozwija się w konsekwencji nieprawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego – system odpornościowy zaczyna produkować określone przeciwciała, które uszkadzają i niszczą komórki tarczycy. Choroba Hashimoto występuje kilkukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zapadalność na nią wzrasta z wiekiem.
Niedoczynność tarczycy – objawy
Objawy chorej tarczycy są mocno zróżnicowane. Pamiętajmy o tym, że przy subklinicznej niedoczynności tarczycy pacjent zazwyczaj nie odczuwa żadnych dolegliwości. O zaburzeniu pracy organizmu mogą wówczas świadczyć jedynie odchylenia w badaniach laboratoryjnych. Przy jawnej niedoczynności tarczycy mogą pojawić się takie objawy jak:
- sucha skóra,
- niska tolerancja zimna – dłonie i stopy częste są chłodne w dotyku,
- suche włosy, zwiększona tendencja do ich łamania i wypadania,
- zmęczenie,
- senność,
- przybieranie na wadze,
- zwiększona skłonność do zaparcia,
- nieregularność cykli menstruacyjnych,
- spadek samopoczucia, nastroje depresyjne.
Niedoczynność tarczycy – objawy psychiczne w zależności od nasilenia mogą być mniej lub bardziej zauważalne dla samego pacjenta i jego najbliższego otoczenia. Jeśli są łagodne, trudno może być je powiązać z zaburzeniem pracy tarczycy. Nie mniej jednak, pojawiająca się zwiększona drażliwość, niepokój, lęk, problemy z koncentracją, spadek energii, motywacji i brak popędu do działania trwające już dłuższy czas, powinny skłaniać pacjenta do udania się do lekarza i poszukania przyczyny tych dolegliwości. U chorego często pojawiają się też problemy ze snem. Czasami rozwija się depresja.
Jak leczyć niedoczynność tarczycy?
Niedoczynność tarczycy – leczenie polega na uzupełnianiu hormonów tarczycy, których w organizmie brakuje. Stosowane są leki na receptę, które przepisuje lekarz po zdiagnozowaniu niedoczynności tarczycy. Czy niedoczynność tarczycy można wyleczyć? Najczęściej, leki na niedoczynność tarczycy przyjmuje się już do końca życia. Pewne, niewielkie zaburzenia pracy tarczycy można wyrównać. Przykładowo, przy sublikinicznej niedoczynności wynikającej z niedoboru jodu w diecie, która nie trwa długo, po uzupełnieniu jodu poziom hormonów tarczycy może wrócić do normy. Niedoczynność tarczycy w ciąży również może minąć w ciągu kilku miesięcy po porodzie. W pozostałych jednak przypadkach, w których przyczyną niedoczynności tarczycy są czynniki niemodyfikowalne (takie na które nie mamy wpływu, np. predyspozycje genetyczne, uszkodzona tarczyca, choroby genetyczne), choroba utrzymuje się do końca życia i wymaga ciągłego leczenia.
Leki na niedoczynność tarczycy zawierają lewotyroksynę (np. Euthyrox, Letrox, Althyxin, Tirosint Sol) lub jej połączenie z liotyroniną (Novothyral). U zdecydowanej większości pacjentów leczenie niedoczynności tarczycy obejmuje stosowanie samej lewotyroksyny. Terapię rozpoczyna się od niższych dawek, które w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta, są stopniowo zwiększane.
Lek z lewotyroksyną dobrze wchłania się w środowisku kwaśnym. Z tego względu, zaleca się przyjmowanie go na pusty żołądek – na czczo. Wygodne dla większości pacjentów jest zażycie tabletki na pół godziny przed śniadaniem. Warto mieć na uwadze, że popijanie lewotyroksyny kawą może zmniejszać jej wchłanianie.
Co warto suplementować przy niedoczynności tarczycy?
Niedoczynność tarczycy – leczenie farmakologiczne jest podstawą terapii. Dodatkowo pacjenci z tym schorzeniem powinni regularnie przyjmować witaminę D, którą aktualnie zalecana jest niemalże wszystkim mieszkańcom Polski. O rekomendowanych dawkach witaminy D oraz źródłach tej substancji można przeczytać w artykule: Witamina D3 dla dorosłych – wsparcie odporności i nie tylko. Sugerowany jest związek między niedoborem witaminy D a problemami z tarczycą. Warto więc zwrócić uwagę na suplementowanie odpowiedniej dawki tego związku, aby utrzymać jego optymalny poziom w organizmie.
Zmagając się z niedoczynnością tarczycy, dobrze byłoby również przeanalizować spożycie jodu. Jak zostało wyżej wspomniane, niedobór jodu może przyczyniać się do wystąpienia problemów z tarczycą. Rutynowa suplementacja jodu nie jest zalecana. Warto jednak rozważyć ją, jeśli pacjent może przyjmować niewystarczającą ilość tego związku z pożywieniem. Jod zalecany jest również kobietom w okresie ciąży i karmienia piersią. O składnikach odżywczych rekomendowanych kobietom ciężarnym i karmiącym można przeczytać w artykule: Witaminy dla kobiet w ciąży i planujących ciążę – czego potrzebuje przyszła mama?
Niedoczynność tarczycy – dieta powinna odpowiadać ogólnym zaleceniom dotyczącym zdrowego odżywiania się. Warto zadbać o odpowiednią ilość składników odżywczych, które wpływają na funkcjonowanie tarczycy. Oprócz wspomnianych wyżej związków, są to również żelazo, cynk, selen i witaminy z grupy B. Przy problemach z tarczycą zaleca się ograniczyć spożycie kapusty, brokułów, jarmużu, brukselki, truskawek, a także orzeszków ziemnych. Pokarmy te zawierają bowiem związki, które mogą utrudniać prawidłową syntezę hormonów tarczycy. Nie oznacza to konieczności całkowitej rezygnacji z tych produktów spożywczych. Zalecane jest jedynie spożywanie ich w umiarkowanych ilościach, szczególnie jeśli pacjent ma niedobór jodu.
Subkliniczna niedoczynność tarczycy może rozwijać się podstępnie, prowadząc ostatecznie do pełnoobjawowej niedoczynności. Osoby obciążone zwiększoną predyspozycją do zaburzeń pracy tarczycy powinny większą uwagę przywiązać do okresowych badań kontrolnych, które pomogą odpowiednio wcześnie wykryć nieprawidłowości w poziomie hormonów tarczycy. Przy jawnej postaci choroby, wdrożenie odpowiednich leków powoduje ustąpienie objawów i poprawę samopoczucia pacjenta.
Bibliografia:
- Karwowska R. Niedoczynność tarczycy u dzieci. Pediatr Med. Rodz 2017, 13 (4), 479-490, doi: 10.15557/PiMR.2017.0051.
- Lewiński A., Stasiak M. Współdziałanie lekarza POZ i endokrynologa w zakresie diagnostyki i leczenia endokrynopatii. Lekarz POZ 2017, 2, 73-90.
- Patil N., Rehman A., Jialal I. Hypothyroidism. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519536/.
- Gurnell M. Interpretacja nietypowych wyników badań czynności tarczycy. Medycyna po Dyplomie 2009, 02.
6 characters selected
