Połóg to szczególny czas dla każdej mamy. W tym okresie ciało kobiety wraca do formy sprzed ciąży i porodu. W tym okresie zachodzi wiele zmian również w sferze psychicznej niezależnie od rodzaju porodu. Zatem czego może spodziewać się kobieta w czasie połogu, na co powinna zwrócić uwagę, aby nie czuć się zaskoczoną?
1. Czym jest połóg, ile trwa i etapy połogu
2. Połóg - krwawienie po porodzie
3. Odchody połogowe (poporodowe)
4. Obkurczanie się macicy
5. Rany po porodzie
6. Połóg, laktacja i karmienie piersią
7. Powikłania połogowe
Czym jest połóg, ile trwa i etapy połogu
Połóg to okres po ciąży i porodzie, który jest kojarzony z wieloma zmianami fizjologicznymi, czynnościowymi i anatomicznymi jak skurcze macicy i jej obdkurczanie po porodzie, produkcja pokarmu dla niemowlęcia. To czas, w którym ciało kobiety po porodzie wraca do formy sprzed ciąży - intensywnie regeneruje się, niezależnie od rodzaju porodu (siłami natury lub przez cesarskie cięcie). Ile trwa połóg po porodzie naturalnym? Zwykle ok. 6 tygodni, a w jego przebiegu wyróżnia się 3 etapy:
- bezpośredni połóg- trwa 24 godziny po porodzie i towarzyszą mu duże zmęczenie, bóle po porodzie związane m.in. z porodem i/lub nacięciem krocza,
- wczesny połóg - pierwszy tydzień po porodzie, gdzie kobieta uczy się m.in. karmienia piersią, mogą jej nadal towarzyszyć zmęczenie, osłabienie związane np. z utratą krwi w czasie porodu, a także ból związany z obkurczaniem się macicy, a także krwawienie wraz z odchodami połogowymi
- późny połóg - od 2. do 6. tygodnia po porodzie, który jest lepiej wspominany ze względu na częściowy powrót sił, wejście w rolę mamy i spadek objawów poporodowych jak ból i skurcze macicy, redukcji ulega również ilość odchodów poporodowych.
Nieco dłuższy okres połogu dotyczy kobiet po cesarskim cięciu (CC). Ile zwykle trwa po CC? Jego okres ze względu na zabieg, czas gojenia się rany po cesarce może wydłużyć się do dwóch miesięcy.
Niezależnie od rodzaju porodu, połogowi towarzyszy burza hormonalna (wzrost oksytocyny i prolaktyny, spadek estrogenu i progesteronu), która przyczynia się do typowych zmian poporodowych jak:
- nasilona produkcja mleka i możliwość karmienia piersią,
- obkurczanie się macicy,
- zmiany nastroju z przygnębieniem poporodowym
- nawiązanie z dzieckiem matczynej relacji i przywiązania.
Połóg - krwawienie po porodzie
Jedną z typowych zmian na którą muszą przygotować się wszystkie kobiety po porodzie to możliwość krwawienia niezależnie od rodzaju porodu. Krwawienie poporodowe jest dowodem na to, że macica oczyszcza się, co powinno skłonić każdą kobietę po porodzie do szczególnej troski o higienę intymną po porodzie. Ważny jest zatem odpowiednio kwaśny żel, płyn lub pianka do higieny intymnej z kwasem mlekowym o niskim pH. Istotne są środki higieniczne jak podpaski poporodowe, które należy zmieniać co 3-4 godziny. Stosowanie tamponów w tym czasie jest przeciwwskazane, ponieważ zaburza oczyszczanie się macicy. Największe krwawienie ma miejsce w pierwszej dobie po porodzie i może ulec nasileniu w przypadku nasilonej aktywności fizycznej i podczas karmienia piersią. Plamienia po połogu zależnie od ich np. wyglądu mogą wymagać konsultacji z lekarzem ginekologiem. Niepokojącym objawem są zmiany w zakresie zapachu, zabarwienia i nagły wzrost intensywności przekraczający niewielkie plamienie.
Odchody połogowe (poporodowe)
Krwawieniu po porodzie towarzyszą również “upławy” tzw. odchody połogowe, które są zjawiskiem naturalnym i fizjologicznym oraz typowym dla każdego porodu - zarówno naturalnego jak i po cesarskim cięciu (CC). Ich obecność świadczy o procesie jak oczyszczanie macicy po porodzie. Na odchody poporodowe składają się błony płodowe, śluz, obecność skrzepów w pierwszych dniach po porodzie. W przypadku CC fragmenty odchodów mogą być uformowane w większe fragmenty, najczęściej jest ich mniej ze względu na ich usunięcie w czasie zabiegu “cesarki”. Ich kolor zmienia się z biegiem czasu - na samym początku kolor krwisty przypominający wielu kobietom typowe krwawienie w czasie menstruacji, kolejno brązowo-czerwony i stopniowo ulegający blednięciu do białawego koloru. Kiedy z macicy przestają wydobywać odchody połogowe? To kwestia indywidualna - u niektórych kobiet trwa do 2. lub 4. tygodnia od porodu lub do samego końca połogu, więc 6. tygodnia.
Odchody poporodowe - na co zwrócić uwagę?
Z biegiem czasu zarówno krwawienie jak i ilość odchodów połogowych powinna maleć w okresie poporodowym. Sygnałem alarmowym jest znacząca zmiana zapachu (powinien przypominać krwawienie miesiączkowe) do odpychającego aromatu czegoś zgniłego. Patologicznym zmianom odchodów połogowych może towarzyszyć zielonkawy kolor i obecność objawów ogólnoustrojowych jak gorączka, dreszcze, nudności, omdlenia, a także silniejszy ból brzucha (wykraczający poza zwykle odczuwany w połogu) i nagłe pojawienie się dużych skrzepów szczególnie w późniejszym czasie. Opisane powyżej zmiany mogą oznaczać jedno z powikłań popołogowych obejmujących np. zapalenie macicy. Inne niepokojące objawy to nagła zmiana ilości odchodów lub ich ponowne pojawienie się, a także obecność ropy.
Obkurczanie się macicy
Macica to mięsień, który w czasie ciąży zwiększa swoją wagę, rozmiar i objętość w znaczący sposób. W czasie połogu wraca do rozmiarów sprzed ciąży, ponieważ kurczy się. Proces obkurczania macicy stymuluje oksytocyna, która jest wydzielana na skutek stymulacji brodawek sutkowych w czasie karmienia. Niestety powrót macicy do stanu początkowego nie jest bezbolesny. Wiele kobiet potwierdza, że obkurczaniu macicy towarzyszy ból brzucha, który z każdym dniem połogu maleje. Jest najbardziej dokuczliwy w pierwszych dniach po porodzie, a wielu kobietom skurcze macicy po porodzie przypominają bóle menstruacyjne. Do swoich pierwotnych rozmiarów wraca również pochwa.
Rany po porodzie
Typowe rany po porodzie z jakimi może zmagać się kobieta rodząca naturalnie to nacięcie lub pęknięcie krocza. Jak kobieta odczuwa zmiany w obrębie krocza? Typowy jest ból, uczucie ciągnięcia (przez szwy w miejscu nacięcia i/lub pęknięcia). Zmiany w obrębie krocza są problematyczne ze względu na to, że ograniczają one możliwość poruszania się, a także wiąże się z dyskomfortem podczas oddawania moczu np. uczucie szczypania i pieczenia. Ból krocza w połogu powinien minąć po kilku dniach. Zależnie od wielkości nacięcia / pęknięcia krocza, rana ta goi się zwykle tydzień-półtorej tygodnia.
Rana i blizna po cesarskim cięciu
Innym typem rany jest ta powstałą w czasie zabiegu cesarskiego cięcia prowadząca do przerwania powłok brzusznych. Wiąże się z występowaniem bólu, który wymaga odpowiedniej analgezji, która zwykle ogranicza się do tabletek przeciwbólowych np. paracetamolu. Oprócz tego kobieta odczuwa nudności i osłabienie. Do zabezpieczenia rany po cesarskim cięciu używa się dwóch rodzajów szwów jak:
- szwy zewnętrzne usuwane zwykle po kilku dniach po porodzie
- szwy wewnętrzne, które rozpuszczają się wewnątrz organizmu w przeciągu 3-6 miesięcy.
Ważne w przypadku cesarskiego cięcia jest wstanie na nogi przed upływem 12 godzin od porodu, co chroni przed powstaniem przykurczów w obrębie blizny i trudno gojących się ran.
12 characters selected
Typowa dla cesarskiego cięcia jest blizna po cesarce, która zależnie od etapu gojenia zmienia swój kolor z czerwonej pręgi, przechodząc w bardziej białą i ostatecznie blednąc przypominając odcień skóry wokół rany.
Dla wielu kobiet
blizna po cesarce jest problematyczna, dlatego wiele kobiet sięga po
preparaty na blizny. Zanim jednak ona powstanie kluczowa jest właściwa pielęgnacja rany po “cesarce”. Składa się na nią dezynfekcja 2-3 razy dziennie, utrzymanie jej w suchości i czystości. Warto również wystawiać ją na działanie świeżego powietrza, które sprzyja gojeniu. Czego nie lubi rana po cesarskim cięciu? Nieprzepuszczalnych ubrań i materiałów dla powietrza, które utrudniają gojenie.
Jak przygotować się na poród? Przeczytaj artykuł: Poród naturalny czy cesarka - na co i kiedy się zdecydować?
Połóg, laktacja i karmienie piersią
Typowy dla czasu połogu jest również okres laktacji i karmienia piersią. Na samym jego początku wiele kobiet zmaga się bólem i dyskomfortem piersi wywołanym nagromadzonym pokarmem. Określa się go jako nawał pokarmu lub n. mleczny, który występuje w 2-4 dobie po porodzie, jednocześnie mija w ciągu kilku dni. W czasie połogu świeżo upieczona mama nabywa nowych umiejętności. Jedną z nich jest karmienia noworodka piersią, czemu towarzyszą pogryzione brodawki (można je zabezpieczyć dedykowanym osłonkom na piersi na czas karmienia, a pomocne okażą się maści łagodzące na sutki). Wiele mam martwi się o ilość produkowanego pokarmu. Warto wiedzieć, że częstsza stymulacja piersi do produkcji mleka prowadzi do wzrostu wytwarzania pokarmu przez gruczoły mleczne (to tzw. odruch prolaktynowy). Efekt ten można osiągnąć również stosując laktator ręczny lub elektryczny. Oprócz tego wspomniana stymulacja prowadzi do zwiększonej produkcji oksytocyny (tzw. odruch oksytocynowy), co może wiązać się ze wzmocnionym krwawieniem połogowym, które może jednocześnie ulec skróceniu.
Powikłania połogowe
Okres połogu naraża kobietę na kilka dolegliwości charakterystycznych dla tego okresu. Wśród nich wymienia się m.in.:
- zakażenie połogowe
- późne krwawienia poporodowe i krwotok poporodowy
- poporodowe zaburzenia psychiczne.
Zakażenia połogowe
Zakażenia połogowe (infekcje poporodowe) mogą dotyczyć dróg moczowych i/lub rodnych, a także gruczołów piersiowych. Wrotami dla bakterii są rany w obrębie macicy, kanału rodnego lub krocza. U kobiety mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowej infekcji jak gorączka, osłabienie, dreszcze, a także posocznica, czyli sepsa świadcząca o obecności bakterii we krwi.
Krwotok poporodowy
Po porodzie może pojawić się krwawienie z macicy, którego objętość przekracza 500 ml. Zależnie od jego wystąpienia dzieli się go na wczesny (krwawienie powyżej pół litra w ciągu 24 godzin od zakończenia porodu) i późny (powyżej 500 ml w okresie po 1. dobie od porodu do 6. tygodnia). Potencjalne przyczyny krwotoków to atonia macicy lub urazami dróg rodnych.
Zaburzenia psychiczne w połogu
Okres połogu wiąże się z wyczerpaniem fizycznym, burzą hormonalną i napięciem psychicznym związanym z nową odpowiedzialną rolą mamy. W związku z tym wiele kobiet może cierpieć na depresję poporodową, która dotyka nawet 10% pacjentek. Zdecydowanie rzadsze (mniej niż 1%) są psychozy. Dość typową sytuacją jest występowanie tzw. chandry połogowej, znanej również jako przygnębienie poporodowe (baby blues). Nie należy jej mylić ze wspomnianą depresją poporodową o zdecydowanie dłuższym okresie trwania i nasileniem objawów. Przygnębienie (chandra) w okresie połogu pojawia się najczęściej w 4-5 dniu po porodzie i wiąże się z nią wzmożona płaczliwość, lęk, irytacja, drażliwość. Dotyczy ono 70% kobiet i wynika m.in. ze zmian w poziomie hormonów i niedoborze snu. Trwa zwykle od kilku godzin do kilkunastu dni.
Bibliografia:
- Onwere, C. et al. (2014) Położnictwo I Ginekologia. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Okrój, A. (2018). „Czego nie wiem, tego się lękam”. Wyobrażenia młodych kobiet na temat porodu i połogu. Miscellanea Anthropologica Et Sociologica, 19(2), 147–163.
- Paladine, H.L., Blenning, C.E., Strangas, Y. (2019) Postpartum Care: An Approach to the Fourth Trimester. American Family Physician, 100(8), 485 – 491, https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2019/1015/p485.html
- Suchowiak, S., Kłobus, M. and Plagens-Rotman, K. (2020) ‘Poród W Warunkach Domowych – opieka Położnej Podczas porodu I W połogu’, Pielęgniarstwo Polskie, 75(1), pp. 64–71. doi:10.20883/pielpol.2020.8.
