Wysokie ciśnienie może być stanem patologicznym, szczególnie, jeśli występuje w spoczynku lub przy nieznacznej aktywności. Zwykle towarzyszy osobom po 50. lub 60. roku życia. Niestety coraz więcej osób po 30. i 40 r.ż. cierpi z powodu wysokiego ciśnienia, które może przejść w nadciśnienie. Dlatego warto wiedzieć co przyczynia się do wysokiego ciśnienia. Z artykułu dowiesz się również jakie są przyczyny nadciśnienia, a także jego objawy, sposób leczenia i powikłania.
1. Co to jest ciśnienie tętnicze i puls?
2. Czy podwyższone ciśnienie jest niebezpieczne?
3. Wysokie ciśnienie i nadciśnienie tętnicze - przyczyny
4. Wysokie ciśnienie - objawy
5. Leczenie nadciśnienia
6. Diagnostyka wysokiego ciśnienia
Co to jest ciśnienie tętnicze i puls?
Ciśnienie tętnicze krwi to jeden z podstawowych parametrów oceniających działanie układu sercowo-naczyniowego. Pomiar ciśnienia krwi dostarcza dwóch wartości. Jest to ciśnienie skurczowe (zawsze wyższe) i rozkurczowe (niższe), gdzie obie stanowią wartość diagnostyczną. Innym parametrem jest tzw. puls, inaczej tętno, które określa szybkość bicia serca.
Wymienione wartości są zmienne w zależności od wieku (z wiekiem ciśnienie wzrasta), pory dnia (najwyższe jest rano), płci (niższe u kobiet), chorób (np. cukrzycy), stosowanych leków lub aktywności fizycznej. Krótkotrwałe wysokie ciśnienie skurczowe i rozkurczowe oraz wysokie tętno są normalną fizjologiczną reakcją organizmu podczas intensywnych ćwiczeń. Stanem patologicznym wymagającym kontroli (z użyciem ciśnieniomierza) jest występowanie wysokich wartości ciśnienia skurczowego i/lub rozkurczowego oraz pulsu w spoczynku. Podobnie w przypadku wysokiego pulsu. Dla obu wartości można zadać wspólne pytanie - czym grozi wysoki puls oraz wysokie ciśnienie?
Czy podwyższone ciśnienie jest niebezpieczne?
Podwyższone, wysokie ciśnienie, a także przyspieszony puls są czynnikami ryzyka dla wielu chorób m.in. układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna, spadek przepływu przez naczynia mózgowe, wzrost ryzyka zawału i/lub udaru). Wartości ciśnienia tętniczego mogą być uznane za optymalne, prawidłowe lub wysokie prawidłowe. Poszczególne wartości przedstawiają się następująco:
- optymalne - mniej niż 120 / 80,
- prawidłowe - 120-129 / 80-84,
- wysokie prawidłowe 130-139 / 85-89.
Jakie ciśnienie jest niebezpieczne? Jest to wysokie ciśnienie przekraczające jedną z wartości: 140 (c. skurczowego) lub 90 (c. rozkurczowego) mmHg jest klasyfikowane jako nadciśnienie. Czym właściwie jest nadciśnienie? To przewlekły stan, w którym jedno ciśnienie (skurczowe lub rozkurczowe) bądź oba przekraczają dopuszczalną graniczną wartość. Zależnie od wartości ciśnienia tętniczego wyróżnia się następujące stopnie nadciśnienia:
- stopień 1 tj. łagodne, gdzie ciśnienie skurczowe to przedział 140-159, z kolei rozkurczowe 90-99 mmHg,
- stopień 2 - umiarkowane, 160-179 i 100-109,
- stopień 3 - ciężkie, powyżej 180, ponad 110 włącznie,
- izolowane nadciśnienie skurczowe (powyżej 140 włącznie i poniżej 90) oraz rozkurczowe (poniżej 140 i 90 plus powyżej).
Jak należy klasyfikować pomiar ciśnienia - ważniejsze jest ciśnienie skurczowe, rozkurczowe, a może oba? Kluczowa jest wartość, która klasyfikuje dany pomiar do wyższej kategorii. Dla przykładu, jeśli ciśnienie rozkurczowe jest powyżej 100, zaś rozkurczowe 155 oznacza to drugi stopień nadciśnienia, mimo że wartość skurczowa mieści się w zakresie 1. stopnia.
Wysokie ciśnienie i nadciśnienie tętnicze - przyczyny
Wzrost ciśnienia może nastąpić wraz z wiekiem, towarzyszyć stosowanym lekom jako działanie niepożądane, a także aktywności fizycznej. Szczególne znaczenie ma wysokie ciśnienie o przewlekłym występowaniu, które po przekroczeniu pewnej wartości staje się nadciśnieniem. Dlatego przyczyny występowania patologicznie wysokiego ciśnienia jak i nadciśnienia są de facto wspólne.
Przyczyny i czynniki dlaczego w organizmie występuje wysokie ciśnienie lub nadciśnienie są zróżnicowane. Dlatego w pierwszej kolejności warto spojrzeć na podział na nadciśnienia - przyczyny nadciśnienia pierwotnego i wtórnego są odmienne.
Nadciśnienie pierwotne (samoistne) jest najczęściej występującym rodzajem nadciśnienia, które dotyczy 90% chorych po 50. i 60. roku życia. Na jego wystąpienie wpływ mają czynniki środowiskowe (dieta z nadmiernym spożyciem soli będącej źródłem sodu oraz tłuszczy nasyconych, przewlekły stres, małe spożycie potasu), genetyczne (nadciśnienie w rodzinie), behawioralne (nałogi - alkohol i palenie papierosów).
Postać wtórna nadciśnienia dotyczy osób poniżej 35. roku życia bez obciążeń rodzinnych lub osoby starsze, u których nagle pojawiło się wysokie ciśnienie. Wynika z konkretnych schorzeń, gdzie wysokie ciśnienie jest objawem. Znaczenie mają:
- nadciśnienie nerkowe związane z chorobami nerek i/lub naczyń nerkowych, a także nefropatia cukrzycowa,
- nadczynność tarczycy i inne choroby endokrynologiczne jak guz chromochłonny nadnerczy, choroba Cushinga, hiperaldosteronizn,
- zespół obturacyjnego bezdechu sennego.
Dla nadciśnienia wtórnego istotne są stosowane leki, które mogą powodować skok ciśnienia będący skutkiem ubocznym. Wśród nich wymienia się NLPZ, doustne sterydy, niektóre leki przeciwdepresyjne (np. inhibitory MAO), a także lukrecję oraz narkotyki.
Wysokie ciśnienie - objawy
Podniesione, wysokie ciśnienie może nie dawać żadnych odczuwalnych oznak. Zwykle przekroczenie 160/100 może wywołać określone objawy, które są szczególnie nasilone rano, gdzie ciśnienie jest najwyższe w ciągu dnia lub występuje obciążenie np. w postaci upału. Wśród symptomów wymienia się:
- częste bóle głowy i zawroty,
- szum i ciśnienie w u szach
- uczucie duszności
- krwawienia z nosa
- ból w klatce piersiowej
- zaburzenia snu
- łatwe męczenie się.
Nadciśnienie - późniejsze objawy i powikłania
Oprócz objawów warto znać potencjalne powikłania nieleczonego nadciśnienia. Wśród nich wymienia się:
- miażdżycę tętnic (wieńcowych, szyjnych, mózgowych, kończyn dolnych),
- zwiększone ryzyko udaru lub krwawienia śródczaszkowego,
- niewydolność serca np. lewej komory,
- niewydolność nerek,
- zmiany w obrębie siatkówki oka (tzw. retinopatia),
- przełom nadciśnieniowy będący bezpośrednim zagrożeniem życia i/lub zdrowia z wtórnym skutkami jak obrzęk płuc, dusznica bolesna, encefalopatia.
Liczne objawy i powikłania związane z wysokim ciśnieniem skłaniają do zadania pytanie: czym obniżyć ciśnienie krwi?
Leczenie nadciśnienia
Istnieje szereg sposobów, które pomogą obniżyć ciśnienie i chronić przed jego wzrostami, a także powikłaniami. Znaczenie ma zmiana stylu życia w zakresie np. diety i ćwiczeń, a także farmakoterapia.
Jak zbić wysokie ciśnienie bez leków?
Zmiana stylu życia może pomóc obniżyć ciśnienie. W tym zakresie warto postarać się o redukcję nadprogramowych kilogramów, obniżenie BMI poniżej 25 oraz obwodu talii (dla kobiet poniżej 80 cm, u mężczyzn poniżej 94 cm). Ogromne znaczenie ma dieta, która powinna sprzyjać odchudzaniu (jeśli to konieczne) i funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego - jest to dieta śródziemnomorska bogata w kwasy omega-3 o korzystnym profilu dla serca. Znaczenie ma również odpowiednia aktywność fizyczna, ograniczenie spożycia soli kuchennej, alkoholu i rzucenie palenia.
Preparaty obniżające ciśnienie
Zależnie od wartości ciśnienia leczenia nadciśnienia może wymagać użycia tylko 1 leku. Mówi się wtedy o monoterapii nadciśnienia. Niekiedy jednak zachodzi konieczność użycia 2-3 leków przeciwnadciśnieniowych o różnym mechanizmie działania. Typowe leki na receptę stosowane w leczeniu nadciśnienia to:
- leki moczopędne (tzw. diuretyki), których zadaniem jest zwiększone wydalanie wody i sodu wraz z moczem, co zmniejsza opór naczyniowy,
- inhibitory ACE (konwertazy angiotensynowej) - wpływają na układ RAA (renina-angiotensyna-aldosteron), mają korzystny profil wśród pacjentów z chorym sercem,
- antagoniści receptora angiotensyny II - działa w obrębie RAA, stosowane w leczeniu nadciśnienia szczególnie w przypadku nietolerancji na inhibitory ACE, sprawdzą się w przypadku nadciśnienia z obciążeniami jak cukrzyca lub choroba serca,
- blokery kanału wapniowego obniżają ciśnienie poprzez wpływ na rozluźnienie mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych, co wpływa na spadek oporu naczyniowego, są stosowane przy współistniejącej chorobie niedokrwiennej serca,
- beta-blokery są stosowane w nadciśnieniu, któremu towarzyszy zbyt szybka praca serca,
- blokery receptora alfa-adrenergicznego są rzadko stosowane samodzielnie, część z nich wykorzystuje się w leczeniu przerostu prostaty, nie są to środki pierwszego rzutu w leczeniu nadciśnienia.
Diagnostyka wysokiego ciśnienia i nadciśnienia
Podstawą w diagnostyce każdej choroby jest wywiad lekarski. W ramach niego lekarz zadaje pytania związane z dotychczasowymi i minionymi chorobami. W przypadku nadciśnienia są to choroby nerek, cukrzyca, insulinooporność oraz obciążenia rodzinne. Padnie również pytanie o leki, które mogą podnosić ciśnienie na niebezpieczny poziom. Istotne są również badania ciśnienia tętniczego i testy laboratoryjne, które sprawdzają takie czynniki jak: kreatynina (określa sprawność filtracyjną nerek), elektrolity (sód i potas), glukoza, lipidogram (cholesterol całkowity, HDL, LDL i trójglicerydy), badania ogólne moczu, TSH i hormonów tarczycy. Istotne są również badania obrazowe, dlatego w ramach nich wykonuje się EKG i echokardiografię, USG (nerek, tętnic szyjnych, jamy brzusznej), rentgen klatki.
Bibliografia:
- Wytyczne ESH 2023 dotyczące leczenia nadciśnienia tętniczego https://journals.lww.com/jhypertension/fulltext/9900/2023_esh_guidelines_for_the_management_of_arterial.271.aspx
- Clark, M.L. et al. (2011) Kumar & Clark Diagnostyka I Terapia W Praktyce lekarskiej. Wrocław: Edra Urban & Partner.
- Galler, C. and Galler, C. (2011) Choroby Serca I układu krążenia. Wrocław: MedPharm Polska.
- Gajewski, P. (2021) Interna Szczeklika: Mały Podręcznik 2021/22. Kraków: Medycyna Praktyczna.
- Hahn, J.-M., Skoczyńska, A. and Starczewska, A. (2015) Checklist Choroby Wewnętrzne. Wrocław: MedPharm Polska.
